به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، دومین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ سنایی، چهارشنبه سوم آبان‌ماه به بررسی و تحلیل «سنایی نماینده‌ دوره‌ گذار» اختصاص یافت. در این نشست سیدمهدی زرقانی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و سنایی‌پژوه، در مرکز فرهنگی شهر کتاب به بررسی آثار این شاعر در دوره گذار پرداخت.

زرقانی در نگاهی غیرخطی به تاریخ  درباره دوره‌های مختلف توضیح داد: می‌توان در تاریخ ادبی برش‌هایی ایجاد کرد که آغاز و پایان هر برش اتفاق‌هایی مثل تغییر در تاریخ ادبی به وجود آمده است. در هر کدام از این برش‌ها که مقطع تاریخی خاص را تشکیل می‌دهد پارادایم خاصی هم بر آن دوره تاریخی حاکم می‌شود و آن پارادایم ویژیگی و مولفه‌های خاصی دارد که به آن دوره تاریخی تشخص داده است. وقتی وارد آن دوره تاریخی می‌شویم، وارد مقطع تازه با ویژگی‌ها و مولفه‌های دیگری می‌شویم، می‌بینیم که جهت فرهنگ تغییر می‌کند و آثار و نوشته‌های متفاوتی با دوره‌های قبلی ظاهر می‌شود.

او با اشاره به دوره‌های گذار و تاثیر آن بر شعر گفت: در بین این دوره‌ها که در تاریخ ایجاد می‌کنیم دوره های گذار هم وجود دارد، تغییر در طرز فکر شاعران به صورت ناگهانی به وجود نیامده است. معمولا وقتی از تغییر و پارادایم صحبت می‌کنیم دوره تغییر و گذاری وجود دارد. برای مثال 100 سال طول کشیده که شاعران ما از گونه‌ای که در قرن چهار و پنج بودند به بعد از قرن 6 تبدیل شده اند.

این سنایی‌پژوه با فرض اینکه زیستن در دوره گذار دارای یک ویژگی است، اظهار داشت:  این افراد یک انتقال را نمایندگی می‌کنند و نشان می‌دهند که یک فرهنگ چطور از یک وضعیت به وضعیت دیگر منتقل می‌شود. این شاعران می‌توانند مسیرهای تازه‌ای در ادبیات تاسیس کنند. معمولا هم به همین علت که در دوره گذار زندگی می‌کنند، در حرف‌هایشان تضاد و تناقض زیادی وجود دارد هرچه تضادها بین دو طرف گذار بیشتر باشد، تضاد در شاعران نماینده آن دوره بیشتر خواهد بود.

وی افزود: به میزانی که در دو دوره قبل و بعد دوره گذار تفاوت‌ها زیاد شود، تنوع فکر و اندیشه در آثار انسان‌هایی که در دوره گذار زندگی می‌کنند، بیشتر می‌شود. ممکن است خیلی افراد دیگر مثل سنایی بودند ولی «تبدیل به کدهای زمانی کردن» اتفاقی است که در سنایی بهتر از هر شاعر دیگری افتاده است. اگر بخواهم سنایی را با یک عنوان مشخص کنم که بارزترین وجه شخصیت سنایی را نشان دهد، خواهم گفت که او « نماینده دوره گذار» است.

با تغییر پارادایم، مسائل زندگی بشر تغییر می‌کند

زرقانی با اشاره به آثار شیخ احمد جام در بین نثرنویسان، گفت: نثرهایش تقریبا نزدیک به چیزی است که در سنایی مشاهده می‌کنیم. برای اینکه بخواهم این دعوی را در اینجا مطرح کنم باید ابعادش را باز کنم. باید دو دوره قبل و بعد سنایی را بررسی کنم و نشانه‌هایش را هم در آثار سنایی مشخص کنم.

این سنایی پژوه در توضیح استفاده ازتعبیر پارادایم در سخنانش بیان کرد: وقتی از تعبیر پارادایم صحبت می‌کنیم، چند اتفاق اصلی به وقوع می‌پیوندد، وقتی که پارادایم تغییر می‌کند، مسائل زندگی بشر تغییر می‌کند. برای مثال در قرن چهار و پنج ایرانیانِ شرق، مساله ایرانیان هویت بود. از آغاز اسلام تا قرن پنج همین مساله اصلی بود و بارها دراین راه تلاش کردند. ولی وقتی وارد دوره دوم پارادایم می‌شویم این مساله تغییر میکند و افراددنبال هویت دینی هستند.

وی افزود: تغییر دوم در پارادایم این است که در دوره بعدی تعریف‌های اساسی مثلا تعریف انسان، زندگی و ... تغییر می‌کند، همچنین روش‌های تحقیق هم تغییر می‌کند. علاوه بر این، رویکرد به ابژه‌ها هم تغییر می‌کند. بنابراین در تغییر پارادایم بنیادهای تفکر واندیشه تغییر می‌کند و به نظر من قرن 6 دوره‌ای است که ما با پدیده تغییر پارادایم سر و کار داریم.  

زرقانی با بیان اینکه کسی که در دوره پارادایم زندگی می‌کند باید بتواند به ما نشان دهد که چطور جامعه از دوره‌ای به دوره دیگر تغییر می‌کند، گفت: باید به ما نشان دهد پارادایمی که تغییر می‌کند و مولف‌های آن چیست. این را باید در آثارش به ما نشان دهد. یک ویژگی ایرانیانِ شرق در قرن چهار و پنج توجه به مساله ملیت و ملی‌گرایی است و نشانه اینها هم زیاد است مانند قیام‌های مسلحانه‌ای که صورت می‌گیرد، شاهنامه در همین فضا سروده شد. هرکس به طریقی در قرن چهار و پنج برای اثبات هویت ایرانی تلاش می‌کند.

وی در توضیح دوران بعدی گفت: بعد از قرن ششم گفتمان غالب، تصوف می‌شود یعنی بعد از قرن ششم از ابرهایی که بر آسمان ایران حاکم است، تصوف می‌بارد. حتی شاعران  ونویسندگانی که اهل تصوف نیستند هم در آثارشان شاهد نمک تصوف هستیم، گویی بعد از قرن ششم ما دنبال هویت دینی هستیم.