به گزارش رویداد فرهنگی، در این برنامه حسین سامعی، زبان‌شناس، درباره تعارف‌های رایج بین مردم صحبت کرد. او با بیان مثالی توضیح داد: فرد در واقع با بیان این جمله که «دیروز به شما عرض کردم» سعی می‌کند فروتنانه خود را در موقعیت اجتماعی پایین‌تری قرار دهد در حالی که فرد مقابل ممکن است با پاسخی زیرکانه او را در موقعیت بالاتری قرار دهد. فارغ از اینکه نیت افراد تا چه اندازه صادقانه است، به این بازی‌های زبانی دست می‌زنند.

جز تعارف کردن بازی‌های دیگری هم با استفاده از اشارات زبانی وجود دارد. برای مثال افراد با رجوع به گنجینه شعر و ادب فارسی، از ضرب‌المثل در سخنان خود استفاده می‌کنند. سامعی دراینباره گفت: در این زمان به جای استدلال کردن و ارائه شواهد به تاریخ زبان‌شناسی رجوع می‌کنیم، به تجربه عمومی جامعه؛ چرا که ضرب المثل‌ها در واقع عصاره تجربه عمومی یک جامعه زبانی هستند.

بسیاری از ضرب‌المثل‌های فارسی از شعر می‌آیند همینطور بسیاری از استعاره‌های زبان فارسی حاصل تصویرسازی‌های شاعران هستند. سامعی توضیح داد: وقتی می‌خواهید در زبان تصویر بسازید، عناصر ساخت تصویر را از جوامع مادی اطراف خود می‌گیرید. اگر درباره جامعه کشاورزی می‌نویسید از علف و زمین و گاو و گوسفند استفاده می‌کنید. یکی از پدیده‌هایی که ارتباط بی‌واسطه با انسان دارد، بدنش است. در زبان فارسی بسیاری اصطلاحات وجود دارد که در آن از بدن استفاده شده است مانند سرسخت، چشم به راه، زبان درازی و ... . در تمام این کلمات، یک ویژگی را به اندام بدن نسبت می‌دهیم. این ویژگی با اینکه با آن اندام نسبت دارد، اما دارای یک معنای کنایی و استعاری هم هست.

زبان من، آیینه‌ای است از فرهنگی که در آن بزرگ شدم

وقتی صحبت می‌کنیم مجموعه‌ای از استعاره‌ها را بکار می‌بریم، مهدی خلجی، نویسنده در اینباره گفت: به همین دلیل زبان ما مجموعه عظیمی از تصورات، باورها و انگاره‌های تاریخی ماست. به یک معنا بین زبان، سنت و فرهنگ تمایز چندانی نمی‌توان گذاشت، یعنی زبان شخص من، آیینه‌ای است از فرهنگی که در آن بزرگ شدم یا همزبانان من در آن بزرگ شدند و آیینه‌ای از سنتی که پشت سر فارسی زبانان وجود دارد.

او در اینباره توضیح داد: درست مثل لباس پوشیدن افراد که رنگ، مد و شکل لباس، خاموش‌های گویا هستند که درباره او حرف می‌زنند. درباره زبان هم به همین صورت است؛ شکلی که ما صحبت می‌کنیم درباره اجتماع و شخصی که به آن زبان صحبت می‌کند، می‌گوید.

مهدی خلجی از افرادی صحبت کرد که سره‌گرا هستند یعنی از استفاده از واژگان انگلیسی، فرانسه و به خصوص عربی پرهیز می‌کنند. او گفت: کسی که کلمات عربی را پس میزند هنوز این تلقی را از تاریخ ایران دارد که سلطه اعراب بر ایران هنوز خاطره زخم آگینی است که باید با آن مبارزه کرد و باید زبان فارسی از کلمات عربی پیراسته شود. این پیراستگی از چند کلمه و حروف الفبا نیست بلکه از اقتداری است که در شکل مناسبات اجتماعی  و نظام قدرت سیاسی زنده است و خود را تحمیل می‌کند؛ به این مفهوم زبان همیشه مساله قدرت است.

اما همه استعاره‌ها حاصل کار نویسندگان و شاعران نیست، هر فرد خودآگاه یا نا خودآگاه در کار ساختن استعاره و ترکیب است. مهدی سماعی در کتاب «فرهنگ لغات زبان مخفی» بسیاری از استعاره‌های زبان روزمره مردم را گردآوری کرده است. فرنگ لغات زبان مخفی را نشر مرکز منتشر کرده است.