به گزارش رویداد فرهنگی، فرید مرادی، مدیر انتشارات نگاه در برنامه «سفر به سرزمین واژه‌ها» رادیو فرهنگ چهارشنبه 15 شهریورماه درباره سفر به نمایشگاه کتاب فرانکفورت توضیح داد.

فرانکفورت از شهرهای تجاری و بانکی آلمان است و بسیاری از مراکز اقتصادی و بانکی کشور آلمان در فرانکفورت قرار دارد. نمایشگاه کتاب فرانکفورت که از دهه 60 میلادی در این شهر برگزار می‌شود بزرگترین بازار تجاری کتاب است و دیدن آن جذابیت‌های فراوانی دارد که می‌تواند هر بیننده و اهل کتابی را سر شوق آورد و آن را برای سفرکرده به این شهر به خاطره‌ای ماندگار تبدیل کند.

فرانکفورت یک پردیس مرکزی دارد که محل فعالیت‌های تجاری است و اکثر اهالی آن در حومه شهر زندگی می‌کنند، بنابراین خیلی زود و در ساعات غروب شهر به حالت تعطیل درمی‌آید، درواقع شهر شب زنده‌داری نیست مگر در روزهای آخر هفته مثل شنبه و یکشنبه که مردم اوقات خود را در شهر به خوش‌گذرانی و تفریح می‌گذراند.

میدانی برای فعالیت و واگذاری حق رایت کتاب

نمایشگاه کتاب فرانکفورت همه ساله در مهرماه برگزار می‌شود و در تقویم جهانی کتاب جای ثابتی دارد، بزرگترین ناشران کتاب در سراسر جهان نمایشگاه فرانکفورت را میدانی برای فعالیت و واگذاری حق رایت کتاب خود می‌دانند و سالانه ده‌ها میلیارد دلار جابجایی حق رایت کتاب در فرانکفورت صورت می‌گیرد. عکس نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که در آن فروش مستقیم کتاب وجود دارد در فرانکفورت و اکثر نمایشگاه‌های بزرگ بین‌المللی کتاب فروش مستقیم کتاب وجود ندارد و ناشران فقط تک نسخه از کتاب‌های خود را برای نمایش می‌آورند.

نمایشگاه فرانکفورت برای هر قاره سالن‌های مجزایی را ترتیب داده و ناشران قاره‌های مختلف در آنها متمرکز هستند. مدت این نمایشگاه پنج روز است که سه روز مخصوص کارشناسان، متخصصان و تجار کتاب و دو روز دیگر نمایشگاه بازدیدکننده عمومی دارد.

برای مردم عادی نمایشگاه فرانکفورت جاذبه‌ای ندارد

به علت گران بودن قیمت بلیط ورود به نمایشگاه (35 یورو برای هر بلیط) مردم شهر از آن  در برنامه زندگی خود استقبال نمی‌کنند به همین دلیل بازتاب نمایشگاه در سطح شهر چندان دیده نمی‌شود و برای مردم عادی نمایشگاه جاذبه‌ای ندارد، بازدیدکنندگان آن عمدتا مسافران و توریستی‌هایی هستند که با هدف مذاکره برای حق رایت یا بازدید از نمایشگاه به این شهر آمدند.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت تصویری از سیر کتاب را در طی سال می‌تواند مقابل چشم بازدیدکننده گذارد، علاوه بر آن در نمایشگاه فعالیت‌های جنبی بسیاری وجود دارد که جذابیت بی‌شماری به آن می‌بخشد، شاید چندین هزار نشست و سمینار در طی پنج روز برگزاری در بخش‌های مختلف برپا می‌شود و مسائل متعدد چاپ و نشر مثل حق انتقال رایت، حقوق نویسنده و ناشر، طراحی کتاب و طراحی جلد کتاب، گرافیک و مسائل مختلف اجتماعی و فرهنگی مورد بحث و بررسی و گاه وضعیت یک نویسنده مورد تحلیل و نقد قرار گیرد.

نمایشگاه فرانکفورت هرسال یک مناسبت ویژه دارد که یا به کشورها (که تحولات آن کشور را در حوزه نشر برجسته می‌سازد) یا به فرد یا یک مسئله جذاب اختصاص پیدا می‌کند مثلا سالی نمایشگاه کتاب فرانکفورت ویژه راه ابریشم بود و تمام سالن‌ها و فضای نمایشگاه تصاویری از جاده ابریشم و گذشته آن وجود داشت و کتاب بسیار نفیسی مربوط به این جاده چاپ شده بود یا سالی دیگر به محمدعلی کلی اختصاص داشت و ناشری کتابی را در این باره با قیمت پنج هزار دلار چاپ کرده بود.

ناشران اکثرا یک نسخه از کتاب خود را برای نمایش می‌آورند

در نمایشگاه وسایل رفاهی در تمامی سالن‌ها تعبیه شده است و هرگاه خسته شوید می‌توانید از نوشیدنی‌های رایگان و صندلی‌های ماساژور بهره گیرید، نمایشگاه کتاب فرانکفورت دارای 6 طبقه با چندین سالن است به همین علت بازدیدکننده باید بتواند ساعاتی را استراحت کند تا سپس از بخش‌های مختلف نمایشگاه هم بازدید داشته باشد.

گاهی اوقات در کنار نمایشگاه مسائل فرعی و جانبی هم دیده می‌شود مثلا هنگام چاپ کتاب هری‌پاتر غرفه مخصوص هری‌پاتر تشکیل شد که انواع اشانتیون‌ها مثل جاسوییچی، لیوان، مداد و غیره با مارک هری‌پاتر عرضه می‌کرد.

در نمایشگاه بسیاری از ناشران چیزهایی برای عرضه و هدیه کردن به بازدیدکنندگان دارند مثلا در یکی از دوره‌های برگزاری یکی از ناشران آمریکایی واژگان را در یک فرهنگی به 30 زبان گنجانده بود و رایگان در اختیار بازدیدکنندگان می‌گذاشت چون فروش در این نمایشگاه وجود ندارد و ناشران اکثرا یک نسخه از کتاب خود را برای نمایش می‌آورند، به همین دلیل بازدیدکنندگان این کتاب‌ها را می‌توانند در روز آخر به رایگان تصاحب کنند چرا که برای ناشران صرف نمی‌کند که مجدد آنها را پس از مسافت طولانی به شهر یا کشور خود برگردانند.

بازاری برای استفاده از تجربیات ناشران کشورهای مختلف

فرانکفورت شهر توریستی است به همین دلیل هتل‌ها و مراکز اقامتی بسیار زیادی دارد و بیش از ده‌ها هزار نفر مسافری که در این وقت ناگهان به فرانکفورت وارد می‌شوند به راحتی اسکان پیدا می‌کنند و مشکلی مثل ترافیک، گرانی یا به دست نیامدن مواد غذایی را اصلا احساس نمی‌کنیم.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت بازار بزرگی است تا ناشران بتوانند از تجربیات یکدیگر استفاده کنند. طراحی جلد، افزایش تیراژ کتاب و غیره می‌تواند برای ناشران ایرانی تجربه باشد. ناشران ایرانی در سال‌های اخیر توجه جدی و بزرگتری به نمایشگاه کتاب فرانکفورت داشتند و هرسال بر تعداد بازدیدکنندگان ایرانی از این نمایشگاه افزوده می‌شود.

در طی سال‌های اخیر با توجهی که مدیریت نمایشگاه کتاب فرانکفورت نسبت به ایران داشته، غرفه‌ای در اختیار ناشران ایرانی قرار می‌گیرد (که البته به ایرانیان تخفیف هم می‌دهند چرا که اجاره غرفه در آن نمایشگاه بسیار بالا است). کم‌کم با حضور فعال‌تر بخش خصوصی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت میدانی برای گفت‌وگو بحث درباره نقش کتاب در ایران گشوده شده است.

ناشران جهان تا حدودی با بدبینی به نشر ایران نگاه کنند

یکی از معضلاتی که در ایران با ان روبه‌رو هستیم و نشر در دنیا با بی‌اعتنایی با ما برخورد می‌کند مسئله کپی‌رایت است و نداشتن کپی‌رایت و نپیوستن ایران به بازار بین‌المللی آن در جهان باعث شده که ناشران جهان تا حدودی با بدبینی به نشر ایران نگاه کنند.

حضور در نمایشگاه فرانکفورت می‌تواند این سطح تعامل، برخورد و گفتگو با نشر جهان را برای ناشران ایرانی فراهم کند و کم‌کم این ابهامات رفع شود و ناشران بتوانند با مذاکره و گرفتن حق رایت نگاه نشر جهان را نسبت به ما تا حدودی تغییر دهند. یک الی دو سال گذشته که ناشران ایرانی توانستند غرفه‌ای در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بگیرند، دستاوردهای نسبتا قابل توجه‌ای داشتند که هم گفت‌وگوهای زیادی انجام شده و هم مذاکراتی برای انتقال حق رایت کتاب‌های تالیفی در ایران به ناشران سایر کشورها برقرار شده است که این امر می‌تواند به تدریج به گشوده شدن فضای گفت‌وگو و بین‌المللی شدن نشر کتاب در ایران کمک کند.

البته یکی از مسائل و مشکلات حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، هزینه بالای چنین سفرهایی است؛ به طور طبیعی همه افراد این امکان را ندارند که به این نمایشگاه بروند به نظرم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان در این زمینه با رایزنی‌ها می‌توانند بستری را فراهم کنند که سطح ارتباط ناشران ایران در این نمایشگاه با نشر جهان افزایش پیدا کند.

آمارهای شگفت‌انگیز از تیراژ کتاب

ویژگی‌های مهم نمایشگاه کتاب فرانکفورت آمار ارائه شده از سوی ناشران در آنجا است. یک دوره یکی از ناشران آمریکایی را دیدم که تنها چهار کتاب را منتشر کرده و حداقل تیراژ عنوان‌ها 150 هزار نسخه و حداکثر آنها 300 هزار نسخه بود که آمار شگفت‌انگیزی است. این امر تفاوت تیراژ و شمارگان کتاب را در کشورهای مختلف بررسی می‌کند.

امروز صنعت نشر در جهان تبدیل به یک صنعت پویا، فعال و فراگیر با بازده اقتصادی بالا شده مثلا در کشور آمریکا نشر جزو صنعت هفتم است و این امر باعث شده که نشر کتاب یک فعالیت تجاری مفید فرهنگی باشد، در ایران هنوز این امکانات فراهم نیست و ما تا رسیدن به آن سطح اقتصادی که حال حاضر در دنیا برای نشر وجود دارد، فاصله داریم.

نمایشگاه فرانکفورت یک نمایشگاه در اختیار دولت نیست و توسط اتحادیه ناشران آلمان برگزار می‌شود و نقش اصلی را در برگزاری این نمایشگاه، اتحادیه ناشران دارد که در آلمان از قدرت بسیار زیادی برخوردار است.

کتابفروشان بدحساب تحریم می‌شوند

اتحادیه ناشران آلمان در درجه اول کلیه ناشران آن کشور را زیرپوشش خود دارد همچنین توزیع کتاب در آلمان هم زیرنظر اتحادیه ناشران است به همین علت هیچگونه آسیب و سوخت سرمایه ناشر در آن اتفاق نمی‌افتد چون اگر کتابفروشی بدحسابی کند و به عنوان مثال هزینه فروش کتابش را نپردازد این کتابفروشی از سوی اتحادیه تحریم می‌شود و دیگر هرگز نمی‌تواند کار و فعالیتی در کشور داشته باشد.

خود نمایشگاه فرانکفورت که سالانه درآمد بسیار سرشاری برای کشور آلمان دارد هم از منظر اقتصادی (انتقال حق رایت کتاب‌ها و درصدی که کشور آلمان بابت این نقل و انتقال مالی دریافت می‌کند) وهم از لحاظ تعداد بازدیدکنندگانی که از کشورهای مختلف دنیا در این ایام می‌آیند، قدرت آن بسیار بالا و زیادی دارد و می‌تواند در فعالیت‌های فرهنگی کشور اثر گذارد. امیدواریم که چنین اتفاقی برای اتحادیه ناشران و کتابفروشان ایران هم رخ دهد.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت در مبارزه با رقیبان کتاب‌های کاغذی قابل مقایسه نیست

نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب که در تقریبا در اکثر کشورهای بزرگ جهان برگزار می‌شوند از نظر حجم مبادلات و تعداد حضور ناشران با نمایشگاه کتاب فرانکفورت قابل مقایسه نیستند، بزرگترین، فعال‌ترین و پویاترین میدان فعالیت نشر در جهان نمایشگاه کتاب فرانکفورت است اما همین نمایشگاه طبق گفته مدیرش طی 10 سال اخیر سیر نزولی را طی کرده و علت آن گسترش وسایل ارتباطی جدید، افزایش میدان فضای مجازی و چاپ و نشر الکترونیک است که به عنوان یک رقیب برای چاپ کتاب‌های کاغذی در دنیا قد علم کرده‌اند.

مدیر نمایشگاه کتاب فرانکفورت  در اختتامیه نمایشگاه دوسال گذشته اعلام کرد علیرغم اینکه این سیر نزولی پیش آمده و نمایشگاه به سمت کاهش فعالیت خود می‌رود، به خاطر اینکه همچنان بزرگترین بازار جهانی کتاب است با تمام توان تلاش می‌کنیم که این نمایشگاه همچنان دایر باشد.

حضور موضوعات جدید، شناخت نویسندگان و تحولات در نشر کتاب طی یکسال از دیگر نکات مثبت نمایشگاه کتاب فرانکفورت است.