به گزارش رویداد فرهنگی، برنامه «چشم شب روشن» از شبکه چهارم سیما شنبه یازدهم شهریورماه به گفت‌وگو با مجید غلامی‌جلیسه نسخه‌پژوه و مدیرعامل موسسه خانه کتاب اختصاص پیدا کرد.

مجید غلامی‌جلیسه در این برنامه گفت: فکر می‌کنم انس با کتاب یکی از بهترین لذت‌هایی است که هرکس می‌تواند از آن در زندگی خود بهره ببرد و زندگی خود را شیرین و شیرین‌تر کند، این توفیق رفیق من در دوران طفولیت، مدرسه، دبیرستان و بعد در حوزه علمیه اصفهان بود.

وی ادامه اداد: از مقطعی نگاهم به کتاب اندکی دورتر، تاریخی‌تر و به معنایی میراثی شد که به نظرم یکی از دلایل آن، راسته بازاری بود که هر روز برای رسیدن به حوزه علمیه صدر اصفهان باید طی می‌کردم. دست‌فروشی در این بازار بود که کتاب‌های قدیمی عمدتا هم کتاب‌های چاپ سنگی را می‌فروخت، من هم به بهانه‌های مختلف می‌ایستادم و کتاب‌ها را ورق می‌زدم و گاهی هم از آنها می‌خریدم.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب اظهار داشت: نخستین کتاب که از این دست‌فروش خریدم کتابی مربوط به صرف و نحو عربی به نام «الهادی للشادی» تالیف امام محمدبن‌احمد میدانی نیشابوری بود که برای افزایش مطالعاتم در حوزه میراث به من انگیزه داد و باعث شد که اولین مقاله خود را درباره نویسنده این کتاب در سن حدود 17 سالگی بنویسم و در مجله کیهان فرهنگی چاپ و منتشر شود.

وی بیان کرد: کتاب‌های قدیمی و چاپ سنگی در کتابخانه حوزه علمیه صدر اصفهان کم نبود که من به بهانه‌های مختلف به مطالعه آنها می‌پرداختم و کم‌کم اعتیاد خوبی به این حوزه پیدا کردم و زمانی که بعد سال‌ها به قم آمدم همین مسیر را ادامه دادم و سعی کردم خیلی ثابت‌قدم‌تر و حرفه‌ای‌تر این مسیر را طی کنم.

وی گفت: فکر می‌کنم آشنایی با بزرگان و دوستان متعددی که همه در این حوزه مشغول به کار بودند کمک قابل توجهی کرد که بتوانم این مسیر را بهتر طی کنم.

فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی اولین فهرست منتشره در ایران

غلامی‌جلیسه در پاسخ به این سوال که چه حجمی از گنجینه ادبیات فارسی یا متون زبان فارسی تابه‌حال فهرست شدند و چقدر ممکن است کتاب فهرست نشده خطی در کتابخانه‌های ایران یا خارج از ایران داشته باشیم، توضیح داد: خوشبختانه به جهت میراث کهنی که در ایران داریم حجم قابل توجهی از فرهنگ ما به همین شکل کتاب‌های خطی یا گاها کتاب‌های چاپ سنگی منتشر یا نگاشته شده است و در کتابخانه‌های مختلف نگهداری می‌شود.

وی با توجه به آماری که در این زمینه وجود دارد، ادامه داد: تاکنون بالغ بر 300 هزار نسخه خطی موجود در ایران را طی سال‌های مختلف فهرست‌نویسی کردیم؛ شاید نزدیک به یک قرن از آغاز فهرست‌نویسی در ایران می‌گذرد.

به گفته وی، اولین فهرستی که در ایران منتشر شد فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی است البته همزمان با آن فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی یا مجلس ملی آن زمان بود.

یک‌سوم نسخه‌های خطی موجود در ایران فهرست‌نویسی شده‌اند

مدیرعامل موسسه خانه کتاب اظهار داشت: نزدیک به یک قرن از نگارش این فهرست‌ها می‌گذرد و طی این سال‌ها بزرگان متعددی قبول زحمت کردند و با عشق و علاقه فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه‌های مختلفی را به نگارش درآورده‌اند، اما طبق برآوردها تاکنون هنوز یک‌سوم نسخه‌های خطی موجود در ایران را فهرست‌نویسی کردیم.

وی با بیان اینکه هنوز در کتابخانه ملی ما حجم قابل توجهی از کتاب‌های خطی فهرست نشده‌اند‌، عنوان کرد: متاسفانه سرعت فهرست‌نویسی ما به نسبت سرعت خرید، جمع‌آوری یا اهدای کتاب خیلی بالا نیست درحالیکه حجم قابل توجهی از این نسخه‌ها نسل به نسل میراثی گشته و در برخی منازل وجود دارد و ما از آنها اطلاعی نداریم لذا کار بزرگی باید انجام شود که این نسخه‌ها شناسایی، سازماندهی، اطلا‌ع‌رسانی و دیجیتال‌سازی شوند، درواقع این مسیری طولانی است.

به گفته غلامی‌جلیسه، برای این مسیر طولانی متاسفانه بودجه، امکانات لازم و نیروی انسانی متخصص لازم را آنچنان که باید نداریم.

وی با اشاره به بانک مرجع برای کتاب‌ها اظهار داشت: خوشبختانه طی سال‌های اخیر چند اتفاق خوب در این حوزه افتاد، در حوزه ریاست رسول جعفریان در کتابخانه مجلس مجموعه‌ای 12 جلدی با نام اختصاری «دنا» (دست نوشته‌های نسخه‌های اسلامی) منتشر شد که یک فهرست نام‌گو و مختصر از مجموع نسخه‌های خطی که در کتابخانه‌های ایران جای گرفته است.

چاپ 100هزار عنوان کتاب در دوره قاجار در ایران

این نسخه‌پژوه گفت: این فهرست توسط حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی تالیف و تدوین شد و سپس درایتی مجموعه مفصل‌تری تحت عنوان «فنخا» (فهرست نسخه‌های خطی اسلامی) را آماده کرد که این هم در 45 مجلد و به تفصیل توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران چاپ و منتشر شد و فکر می‌کنم 12 جلد از این مجموعه فقط نمایه‌ها هستند.

وی با بیان اینکه هر کتابخانه مرجعی نیازمند این کتاب‌ها برای شناسایی و دست‌یابی به نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های ایران است، عنوان کرد: از سال 1383 در موسسه بیاض کار فهرست‌نویسی و دیجیتال‌‌سازی کتاب‌های چاپ سنگی با یک تیم حرفه‌ای را شروع کردم و هنوز هم درحال انجام است و کتابخانه‌های متعددی را در ایران و خارج از کشور فهرست‌نویسی و دیجیتال‌سازی کردیم، طبق برآوردها حدود 50 هزار عنوان کتاب از کتاب‌های چاپ سنگی در ایران منتشر شده‌اند که البته این تنها یک برآورد تقریبی است.

غلامی‌جلیسه ادامه داد: اگر بخواهیم کتاب‌های چاپ سربی دوره اول و دوره دوم را هم اضافه کنیم می‌توانیم بگوییم که در دوره قاجار نزدیک به 100 هزار عنوان کتاب در داخل ایران چاپ و منتشر شده‌اند که البته درصورت اضافه کردن کتاب‌های خارج از کشور این مقدار دوبرابر نمی‌شود.

دانشجویان امروز ما به منابع اصلی و اساسی مراجعه نمی‌کنند

در ادامه این برنامه حجت‌الاسلام ابهری، مدیر اسبق کتابخانه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی تلفنی بیان کرد: 340 هزار نسخه معرفی و فهرست شده در مجموعه فنخا آمده و دائم این عدد روبه رشد است.

وی با اشاره به فعالیت‌های کتابخانه مجلس اظهار داشت: کتابخانه مجلس اولین کتابخانه رسمی کشور و اولین مدیر آن اعتصام‌الملک (پدر پروین اعتصامی) بوده و اولین فهرست را هم خود اعتصام‌الملک برای کتابخانه مجلس تنظیم کرده است.

ابهری ادامه داد: کتابخانه مجلس در زمینه نسخ خطی همچون بعضی دیگر از کتابخانه‌های کشورمان قدم‌های بزرگی در حوزه حفظ این میراث ارزشمند برداشته است، همچنین ضمن برگزاری سمینار مقدماتی نسخ خطی ایران، نسبت به برگزاری آیین همایش نسخ خطی اقدام شده که طی 13 دوره برپایی آن، فعالان نسخه‌های خطی، فهرست‌نگارها، مصححین، مرمت‌گران، کتابداران نسخ خطی و غیره تجلیل و تکریم شده‌اند.

مدیر اسبق کتابخانه مجلس شورای اسلامی بیان کرد: بخش عمده‌ای از تاریخ دانش، بینش و فرهنگ ملت ما در همین نسخه‌های خطی محفوظ است و در این 200 سال که صنعت چاپ به ایران آمده تعداد بسیار کمی از این منابع ارزشمند توسط دانشمندان ما استفاده شده است. متاسفانه درحال حاضر جوانان ما توانایی کافی را برای استفاده از این گنجینه ارزشمند علمی ندارند.

به گفته وی، دانشجویان امروز ما به منابع اصلی و اساسی مراجعه نمی‌کنند و به سراغ منابع دست دوم می‌روند، درحالیکه استادان باید جوانان را به سمت استفاده از نسخ خطی و انس گرفتن با آنها سوق دهند.

وب‌سایت‌های فروش کتاب کاغذی درخدمت تامین نیازهای مردم کشور

مجید غلامی‌جلیسه بیان کرد: خوشبختانه طی دو دهه اخیر رشد بسیار خوبی در استفاده از فناوری برای کتاب و کتابخوانی اتفاق افتاده و شکل‌های متعددی از اطلاع‌رسانی و مطالعه در فضای مجازی درحال تعریف است که هر روز شاهد تعریف‌های بهتر و  کامل‌تری هستیم.

وی ادامه داد: وب‌سایت‌های فروش کتاب کاغذی این امکان را فراهم کردند که در اقصی نقاط ایران و دنیا مردم ما بتوانند کتاب کاغذی مورد نیاز خود را تامین کنند، بخش قابل توجهی از مردم برای صرفه‌جویی بیشتر در وقت و برای استفاده بهتر از امکانات سعی می‌کنند که از این کتابفروشی‌ها بهره گیرند. وب‌سایت‌هایی را با حدود 50 هزار جلد کتاب داریم درحالیکه در کمتر کتابفروشی‌ای این تعداد کتاب به صورت فیزیکی می‌تواند جا گیرد.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب عنوان کرد: در کنار این وب‌سایت‌ها، وب‌سایت‌هایی را داریم که کتابخانه‌های دیجیتال آنلاین هستند و با مراجعه و پرداخت حق عضویت (یا حتی رایگان) می‌توانید از منابع انبوه گردآوری شده آنها به راحتی استفاده کنید.

وی بیان کرد: نرم‌افزارها در کنار گوشی‌های هوشمند همراه ما، یک کتابخانه عظیمی را جابجا می‌کنند و درواقع با نرم‌افزارهای موجود در بازار گاها می‌توانید تا چندهزار جلد کتاب را در جیب خود داشته باشید. این شکل جدید از مطالعه و تحقیق و پژوهش جای بهانه‌ای را برای کتاب‌نخوانی ما در این برهه از زمان باز نمی‌کند.

تنها یک‌سوم کتاب‌های چاپ شده در سال گذشته دیجیتالی شدند

غلامی‌جلیسه با بیان اینکه ما آدم‌های بهانه‌جویی برای کتاب نخواندن هستیم، اظهار داشت: درحال حاضر شرکت‌های متعددی در حوزه واقعیت افزوده یا در حوزه کتاب‌های مالتی‌مدیا کار و تحقیق می‌کنند، مخصوصا برای کودکان و نوجوانان این نوع از کتاب‌ها گیراتر و جذاب‌تر است و این اتفاق خوشبختانه در کشور ما درحال رخدادن است.

وی بیان کرد: فکر می‌کنم همانند نشر سنتی که قدری مبتنی بر آزمون و خطا رشد کرد فلذا مستندات خیلی قوی و تجربیات گذشته ما هنوز خیلی آکادمیک نشده است درحوزه فضای مجازی هم تاحدی در حال غفلت هستیم و آنطور که باید این فضا را به صورت آکادمیک دنبال نمی‌کنیم، هرچند اتفاقات در دنیای تجاری امروز به معنای حرفه‌ای رخ می‌دهد اما به نظرم دانشگاه‌ها و موسسات مسئول (مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) ما باید تلاش دو چندانی برای استفاده از این ظرفیت داشته باشند.

این نسخه‌پژوه درپاسخ به این سوال که چه درصدی از کتاب‌ها شکل دیجیتالی دارند، تصریح کرد: متاسفانه رقم بالایی نیست سال گذشته حدود 90 هزار عنوان کتاب داشتیم که حدود نیمی از آنها چاپ اول بودند، از این تعداد تنها حدود یک‌سوم دیجیتالی شدند و این فاصله زیادی را نسبت به کشورهای توسعه یافته دنیا مثل آلمان یا روسیه (سهم کتاب الکترونیک آنها حدود 15 تا 30 درصد است) نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: شرکت‌های فعال در این حوزه‌ها تعداد کمی دارند و با بررسی‌های انجام شده در خانه کتاب متاسفانه آمار بالایی در این حوزه نیست. البته کتاب‌های دیجیتال تعاریف کاملا مشخص و استانداردی دارد که باید ضمن رعایت حقوق مولفان ومصنفان عرضه شوند.

غلامی‌جلیسه اظهار داشت: از یک‌ماه گذشته سبک تازه‌ای را برای ثبت این نوع کتاب‌ها در نظر گرفتیم، نهضت‌های خوبی برای صوتی‌سازی کتاب‌های ناشران صورت گرفته و خیلی خوشحالم که شرکت‌های متعددی در این زمینه فعالیت می‌کنند و می‌توانیم امیدوار باشیم که کتاب گویا هم در کنار کتاب الکترونیک رشد خود را طی کند و به مرحله بلوغ رسد.