در برگزاری شب دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به همت مجله بخارا گفته شد که یکی از اهداف این دائره‌المعارف تربیت محققان جوان است و بعد آغاز تدوین آن طیف وسیعی از رساله‌های دانشگاهی تغییر پیدا کرد.
به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، شب دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به همت مجله بخارا دوشنبه 26 تیرماه با حضور سید مصطفی محقق داماد، صادق سجادی، آذرتاش آذرنوش، اصغر دادبه، کاظم موسوی بجنوردی و گروهی از ایرانشناسان چین در کانون زبان فارسی برگزار شد.
در ابتدای این شب محقق داماد رییس شورای تولیت بنیاد موقوفات افشار بیان کرد: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به دست یک نفر اهل همت و از خانواده اصیل و شریف علم و ادب اسلامی انجام شد، محمدکاظم بجنوردی یکی از نوادگان مرجع بزرگ مرحوم سیدابوالحسن اصفهانی است که مرجعیت عامه ایشان در تاریخ مرجعیت به این عمومیت و عظمت سابقه نداشته و ندارد.
وی با اشاره به فعالیت‌های پدر کاظم موسوی بجنوردی (علامه میرزا حسن موسوی بجنوردی) که مطالعه‌شان مخاطب را با سلیقه آنها آشنا می‌کند، اندکی درباره زندگی خانوادگی و شخصیتی هریک از آنها توضیح داد.
محقق داماد با بیان اینکه ایران باید با دانش و فرهنگ اداره شود، اظهار داشت: ترجمه انگلیسی و عربی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی درحال انجام است و در کنار آن چندین دائره‌المعارف ازجمله دانشنامه حقوق ایران (جلد اول به زودی منتشر می‌شود) و همچنین دانشنامه تهران بزرگ شکل می‌گیرد.
تغییر روند تدوین دائره‌المعارف با پیوستن گروهی از استادان به گروه
صادق سجادی، تاریخ‌دان و عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در ادامه به ایراد سخنرانی پرداخت و با اشاره به سی‌وسومین سال فعالیت خود با دائره‌المعارف گفت: در دوره‌ای که جوانتر بودیم و افتخار شاگردی استادان بزرگی مثل زریاب، زرین‌کوب، شرف‌الدین خراسانی و غیره را داشتیم این نگاه بر دائره‌المعارف بزرگ اسلامی حاکم بود و امروز هم حاکم و تدابیری که برای تشکیل کلاس‌ها، تربیت محققان و غیره اندیشیده می‌شود همه در جهت تایید نظر سخنان محقق داماد است.
وی ادامه داد: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در اسفند 1362 تاسیس شد و بجنوردی اعلامیه‌ای مشتمل بر تحلیلی از نگاه اسلام‌شناسان و ایرانشناسان غربی به فرهنگ و تمدن اسلامی و آرزوی تدوین دائره‌المعارفی در این زمینه‌ها به دست مسلمانان و مخصوصا ایرانیان منتشر کرد و این هدف اولیه بجنوردی بود که تحقق یافت.
سجادی با تاکید به پایداری بر تدوین دائره‌المعارف و دشواری رساندن این اثر بزرگ به جای فعلی اظهار داشت: دائره‌المعارف دارای دو بخش گزینش عناوین (با وظیفه پیشبرداری از بعضی کتب اصلی یا بعضی متون فقهی، اصولی، رجالی، تاریخی و ادبی) و بخش پرونده‌های علمی با معدود منابع وقت بود و از اواخر سال 1363 ضمن پیوستن گروه بزرگی از محققان و استادان درجه اول مثل زریاب‌خویی، احمد تفضلی، شعار و غیره به دائره‌المعارف، روند تدوین آن تغییر کرد.
وی ادامه داد: بدین معنا که حدود یکسال بعد تعداد قابل توجهی مقاله آماده شده بود، منتها براساس نگاه‌های بعدی که در دائره‌المعارف شکل گرفت (باید مستند و مبتنی بر معتبرترین و مهمترین منابع تحقیق باشد) قسمت اعظم آنها توسط شورای علمی تازه تاسیس کنار گذاشته شد.
یکی از توفیقات دائره‌المعارف در تدوین آثار مهم اعتماد و اجازه تعلیم به جوانان است
این عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی عنوان کرد: یکی از اهداف دائره‌المعارف تربیت محققان جوان حداقل برای جایگزینی استادان کهنسالی بود که طبیعتا بعد از چند سال نمی‌توانستند بار جریان اجرایی تدوین مقالات دائره‌المعارف را بردوش کشند.
وی با بیان اینکه در طی این سال‌ها عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بسیار موفق بوده است، اظهار داشت: در سال 1366 که بخش پرونده‌ها یک تحول اساسی یافت و تعداد قابل توجهی از جوانان علاقمند و فاضل جذب شدند (یکی از خصایص کاظم موسوی بجنوردی جذب جوانان علاقمند است) تا ضمن آموزش دیدن نزد استادان از تجربیات آنها بهره گیرند و به نویسندگان و محققان تراز اول تبدیل شوند.
سجادی گفت: امروزه بسیاری از کسانی که در مراکز پژوهشی سطح کشور یا دائره‌المعارف مشغول تحقیق و تالیف هستند، عموما توسط عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی تربیت شده‌اند.
وی با اشاره به صحبت‌های بسیار درباره تاثیرات درونی دائره‌المعارف بر پژوهشگرانی که امروز در زمره نویسندگان تراز اول قرار دارند، عنوان کرد: طیف وسیعی از رساله‌های دانشگاهی اعم از کارشناسی ارشد و دکتری از بعد آغاز تدوین دائره‌المعارف و انتشار نخستین مجلدات به کلی تغییر پیدا کرد.
به گفته سجادی، تجربه دانشنامه‌نویسی در آن زمان نبود و این فقدان بر مشکلات می‌افزود، درواقع فقدان این تجربه به محققان ایرانی نیاموخته بود که ممکن است آنچه می‌نویسند مورد قبول واقع نشود لذا در آغاز کار این مسائل، دشواری‌های بزرگی بود.
موسوی بجنوردی هرگز دست به سانسور مقاله‌ها نزند
در ادامه برنامه آذرتاش آذرنوش، مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: در آغاز کار همواره بحث برسر این بود که ما باید یک دائره‌المعارف ایرانی بنویسیم به این معنا که از ذکر آنچه که خاورشناسان عنوان کردند و ترجمه مستقیم آنها به فارسی دست برداریم.
وی ادامه داد: بایستی بعنوان دانشمندان و محققان ایرانی واقعی دست به تدوین دائره‌المعارف یا کتاب‌های دیگر زنیم. بودن در زندگی خاورشناسان من را نگران می‌کرد و این عقده در دل ما بود که نکند نتوانیم جا پای خاورشناسان بزرگی گذاریم که از آثار آنها بهره‌برداری کرده بودیم.
آذرنوش عنوان کرد: بجنوردی هرگز دست به سانسور مقاله‌های ما نزند و ایشان به ما اجازه داد که آنچه را می‌خواهیم بنگاریم که طبیعتا مسئولیت بزرگی را روی دوش ما می‌گذاشت و یک راهی را می‌گشود که بسیار خجسته بود.
وی گفت: ما در زمینه ادبیات عرب هزاران کتاب و مقاله داریم و به راحتی می‌توانیم مقاله‌ای درباره زبان و ادبیات عرب بنویسیم اما پس از آزادی داده شده به ما، وظیفه داشتیم آنچه را که خاورشناسان بطور نسبی مغفول گذاشتند و نویسندگان عرب مطلقا برما منع می‌کردند را بازیابی و در نوشته‌های خود جلوه دهیم.
تاثیر ایرانیان و فرهنگ آنها بر زبان و فرهنگ عربی شوخی نیست
مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی اظهار داشت: مراد من از سهم مغفول شده، آن فرهنگ ایرانی است که می‌بایستی در جهان اسلام نقش مهمی بازی می‌کرد و کسی به دنبال بازیابی این فرهنگ که نقش مهمی در حیات فرهنگ اسلامی داشت، بپردازد.
وی با بیان اینکه برای یافتن آثار ایرانی در یک اثر بایستی آن را از ابتدا تا انتها خواند، عنوان کرد: خواندن کل آثار جاهز باعث شد انبوهی از اطلاعات و روایات درباره ایران، زرتشتیان و جشن‌های مختلف را به دست آورم، نقش تاثیر ایرانیان و فرهنگ آنها بر زبان و فرهنگ عربی شوخی نیست.
آذرنوش تصریح کرد: هنوز در فرهنگ عربی، زبان عربی بعنوان یک زبان عادی مردمی که بتواند فرهنگ یک دولت یا ملت و داستان‌های عامیانه مردم را بازگو کند، به وجود نیامده است و بایستی فردی در این زمینه اقدام خاصی را انجام دهد.
باید از ابتدا فرزندان خود را با حافظ و سعدی آشنا کنیم
اصغر دادبه، مدیرگروه ادبیات دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در ادامه برنامه گفت: دوران ترجمه (مراد ترجمه آثار یونانی به عربی و سپس به عربی) از نیمه دوم قرن دوم آغاز شد و هسته بنیادی تفکر که اصلش از ایران بود کار خود را انجام می‌داد.
وی ادامه داد: بزرگترین دلیل بر اعجاز فرهنگ و زبان ما این است که دشمنان قسم خورده زبان، ایرانی بودند و خود آنها بیشتر به این آتش دامن می‌زدند. وقتی برنامه‌ریزی‌های فرهنگی ما به گونه‌ای است که دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی از روی حافظ نمی‌تواند صحیح بخواند معلوم است که فردا چه اتفاقاتی رخ می‌دهد.
دادبه با بیان اینکه کودتایی علیه زبان فارسی درجریان است که ریشه تاریخی آن به ورود انگلستان به ایران برمی‌گردد، عنوان کرد: بزرگترین وظیفه ما این است که از ابتدا فرزندان خود را با متون کهن (مانند حافظ و سعدی و فردوسی) آشنا کنیم و اگر این کار را انجام ندهیم به معنای واقعی باخته‌ایم.
مدیر گروه ادبیات دائره‌المعارف بزرگ اسلامی اظهار داشت: من با دایره‌المعارف‌نویسی و فرهنگ‌نویسی شروع به نوشتن کردم و پایان‌نامه دکتری من فرهنگ اصطلاحات کلامی بود و اولین دایره‌المعارفی که به لحاظ زمانی زودتر از دایره‌المعارف بزرگ آغاز شد، تشیع بود که با ایرانیت و مشکلات ویژه خود درآمیخته شده بود.
زندان سیاسی آن زمان برتر از آکسفور بود
کاظم موسوی بجنوردی، بنیانگذار دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ضمن قدردانی از سخنرانان و علی دهباشی بیان کرد: در زمان شروع کار طبعی برای دایره‌المعارف‌نویسی در ایران نبود. هنگام حضور در زندان سیاسی فعالیت‌های فکری زیادی انجام می‌گرفت و درحقیقت زندان سیاسی در آن زمان بزرگترین دانشگاه و چیزی برتر از آکسفورد بود.
وی اظهار داشت: بیش از هزار نفر اغلب متفکر و با تحصیلات بالا مرتبا در دادوستد فکر بودند و چنان مجموعه‌ای را به وجود آورده بود که من تربیت شده آن هستم، نیروهای چپ (از اقتصاد و فلسفه گرفته تا حتی زیبایی‌شناسی کتاب داشتند) و مذهبی در آنجا حضور داشتند.
موسوی بجنوردی درباره به فکر افتادن برای نگارش دایره‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: ما مرتبا آثار نیروهای چپ را می‌خواندیم و با آنها مباحثات مفصلی داشتیم لذا در آنجا به فکرم رسید که باید برای اینکه فرهنگ اسلامی و ایرانی را جمع‌آوری و در اختیار جوانان گذاریم دایره‌المعارفی داشته باشیم لذا برای اولین بار بخاطر ارتباطات فکری گسترده به این فکر افتادیم.
