رییس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در دیدار و گفت‌وگوی کتابفروشی آینده بر سپری شدن دوران کاغذ و کتاب و انتخاب راه‌های جدید برای انتقال مفاهیم و اطلاعات تاکید کرد.
به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، نودوچهارمین نشست صبح پنجشنبه‌های کتابفروشی آينده با همکاری مجله بخارا به دیدار و گفت‌وگو با رسول جعفریان اختصاص یافت.
رسول جعفریان، استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است و ریاست کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران (کتابخانه‌ای بی‌نظیر در موضوع ایران و اسلام) را که در سال 1374 توسط ایشان بنیان گذاری شد برعهده دارد. زمینه‌های مطالعاتی و کتاب‌های متعددشان از تاریخ تشیع تا سفرنامه‌های حج و بخصوص دوره صفویه را در برمی‌گیرد. جعفریان پیش از ریاست کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت که دوره مدیریت‌شان زبانزد خاص وعام است.
از راه‌اندازی باغ کتاب خوشحال نیستم
جعفریان در این دیدار با اشاه به سال 1368 و اولین آشنایی او با رایانه گفت: از سال 68 هنگامی که برای اولین بار با رایانه آشنا شدیم، مرکز تحقیقات نور ( فعال در عرضه اطلاعات دینی و ادبی به سبک و سیاق دیجیتالی مدرن ) در قم تاسیس و از سال 70 بحارالانوار بعنوان نخستین خروجی در دیسکت‌های قدیم منتشر شد.
وی با بیان اینکه از راه‌اندازی و فعالیت باغ کتاب خوشحال نشده است، ادامه داد: سال‌ها این مطلب را می‌گویم و هربار مورد تمسخر قرار می‌گیرم که برگرداندن مردم به کتاب کار درستی نیست و به هرحال باید روش‌های خود را تغییر دهیم هرچند که در این زمینه متخصص نیستم اما بنظرم باید جایی روی این موضوع کار کند.
جعفریان گفت: درحال حاضر می‌ببنیم که 80 درصد دانشجویانم برای کارهای خود از کتاب‌های دیجیتالی یا منابعی جز کتاب بهره می‌گیرند لذا باید به فکر تبدیل اطلاعات کتاب به انواعی دیگر باشیم چرا که در دو نسل دیگر خواسته یا ناخواسته اثری از کتاب باقی نخواهد ماند.
کتابخانه تخصصی ایران و اسلام با 191 هزار جلد کتاب
جعفریان درباره کتابخانه تخصصی ایران و اسلام با سه زبان فارسی، لاتین و عربی اظهار داشت: این کتابخانه با حدود 400 جلد کتاب کار خود را آغاز کرد و اکنون بعد از گذشت 22 سال با 191 هزار جلد کتاب تنها در حوزه تاریخ و جغرافیا همچنان فعالیت دارد و به لحاظ تامین بودجه در این سال‌ها زیرنظر آیت‌الله سیستانی بوده است.
به گفته وی، هم اکنون 6 کتابخانه تخصصی شامل فقه و حقوق، علوم قرآن، فلسفه و اخلاق و عرفان، علوم حدیث و غیره در قم فعال هستند و بخش عمده‌ای از نیاز دانشجویان دکتری را برآورده می‌کنند.
این استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران همچنین درباره راه‌اندازی برخی کتابخانه‌های تخصصی در زمان حضور خود در مجلس شورای اسلامی خبر داد و بیان کرد: بعنوان مثال برای کتابخانه تخصصی حوزه زنان در مجلس تنها 20 هزار جلد کتاب را از یکنفر خریدیم، هم اکنون نمی‌دانم که آیا کتابخانه‌های تخصصی مجلس برقرار هستند یا خیر.
وی با بیان اینکه پیرو اهمیت تخصصی کردن کتابخانه‌ها، حال به فکر تخصصی کردن کتابخانه‌های دیجیتالی هستیم، گفت: خدمات قم برای کارهای دیجیتالی قابل مقایسه با فعالیت‌های تهران در این راستا نیست چرا که بعنوان مثال کتابخانه مجلس حدود 6 ماه است که خوابیده و عملکرد آنچنانی ندارد، هرچند که در قم هم مراکزی بدون فعالیت هستند اما این شهر جوان‌گرا بوده و کارها را معمولا به افراد با خلاقیت بیشتر می‌سپارند.
افت یا رشد فروش کتاب‌های دیجیتالی؟
محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در تهران این مراسم حضور داشت، او بیان کرد: خلا موجود در حوزه حرفه‌ای، داشتن اطلاع از وضعیت جهان است مثلا حتی در آمریکا با منطق خاص لیبرالی در اقتصاد، طبق آمارهای سال 2011 تعداد کتاب‌های دیجیتال و کاغذی در سال 2016 به نقطه برابر می‌رسد، یعنی کتاب‌های دیجیتال رشد می کنند.
وی ادامه داد: درواقع طبق آمارهای مختلف مثلا یونسکو نشان می‌دهند موسساتی که از حیث اقتصادی نگاه می‌کنند فروش کتاب‌ها دیجیتالی با افت و کتاب‌های کاغذی با رشد مواجه است لذا دنیا درحال تغییر است و آدمها هم تغییر می‌کنند.
در برابر این صحبت جعفریان تغییرات را گاهی به تدریج و همراه با توقف‌های طولانی دانست و عنوان کرد: به آمارهای این چنینی نباید زیاد توجه کرد، چون در کشور شاهدیم کتاب‌های کاغذی در عین حال که نسخه دیجیتالی آن در دست همگان است، به فروش می‌رسد.
جعفریان با بیان اینکه جمع معلومات ذهن را می‌سازند و در این راستا انتقال مفاهیم اهمیت دارد، اظهار داشت: ممکن است تمام آمارهای شما خلاف بحث رشد منابع و اطلاعات دیجیتالی و افت مراجعه به کتاب باشد اما چه بخواهید و چه نه این تغییر وجود دارد و احساس می‌شود.
وی بیان کرد: با کتاب‌های کاغذی مخالفتی ندارم، حتی در دانشگاه علاوه بر قراردادن نسخه‌های دیجیتالی، تعدادی کتاب کاغذی هم چاپ می‌کنیم (مثلا 50 نسخه) اما بنظرم اگر پول باغ کتاب برای دیجیتالی شدن کتاب‌ها صرف می‌شد، آنگاه همه می‌توانستند به سادگی به تمام کتاب‌ها و منابع دست پیدا کنند.
از محافظه‌کاری زیاد ناشران تا حل دغدغه‌ای که به پیشرفت می‌رسد
در ادامه این دیدار، آموزگار خود را یکی از مشتریان مرکز تحقیقاتی نور در قم معرفی کرد و گفت: فکر می‌کنم ما هنوز اندر خم فهم بحث حقوق مالکیت فکری در کتاب معمولی هستیم و بحث چاپ غیرقانونی کتاب‌ها را داریم لذا محافظه کاری بین ناشران زیاد است چون آنها فضای مجازی را بسیار بیشتر از فضای فیزیکی معمول بی‌دروپیکر می‌دانند، درواقع وقتی ناشران فضای فیزیکی قابل کنترل را اینگونه می‌بینند دیگر برای فضای مجازی تلاشی نمی‌کنند.
به گفته وی، حل این دغدغه باعث جهش و پیشرفتی در این حوزه می‌شود.
رسول جعفریان با اشاره به برنامه‌های کتابخانه خود در قم عنوان کرد: ما ترجیح می‌دهیم متقاضیان به کتابخانه نیایند و هر آنچه می‌خواهند را یکروزه اسکن کرده با ابزارهای مختلف مثل ایمیل، برایشان ارسال کنیم، همچنین بنا داریم تمام نسخه‌های خطی خوانا و کتاب‌های خوب چاپ شده تا سال 1350 را به وسیله عده‌ای از جوانان جویای کار تایپ کنیم.
وی ادامه داد: دانشجویان ما 70 درصد وقت خود را صرف پیداکردن اطلاعات می‌کنند اما اگر مقالات مورد نیاز را همواره در دسترس داشته باشند، فرصت‌شان برای پرداختن به کارهای مهمتر بیشتر خواهد شد.
توفیق رفیق بعنوان اثری با ارزش در حوزه سیاست از دوره صفوی
استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران درباره انتشار بخشی از خاطرات افراد توضیح داد: شاید بیش از 100 کار من را مرکز نور گذاشته، درواقع مجموعه مقالات من در دست مرکز نور است و افراد می‌توانند بعد از پرداخت هزینه آن را دانلود کنند.
وی بیان کرد که هزینه دانلود و دریافت مجموعه مقالات در مرکز است و او از این بابت مبلغی را دریافت نمی‌کند
جعفریان همچنین در ادامه صحبت‌ها خود اندکی درباره انتشارات مورخ (برای چاپ کتاب‌های 10 نسخه به بالا و مکرر است که تاکنون بین 10 تا 20 کتاب داشته و برای چاپ کتاب و مقالات هزینه‌ای را دریافت نمی‌کند) توضیح داد و کار اخیر خود را «توفیق رفیق» بعنوان اثری با ارزش در حوزه سیاست از دوره صفوی معرفی کرد.
وی بیان کرد: متاسفانه سیستم ارتباطی ما با خارج از کشور کم است و حال حاضر برای تهیه کتاب از کانال‌های جدید بیشتر استفاده می‌کنیم، آمدن فایل‌های دیجیتالی قدری مشکلات را کمتر کرده است.
هنوز به فرآیند تولید علم آگاه نیستیم
در این دیدار و گفت‌وگو جعفریان به سوالات دانشجویان و پژوهشگران تاریخ ایران و اسلام شرکت‌کننده پاسخ داد.
جعفریان در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر فعالیت خود در حوزه‌های مختلف عنوان کرد: برای تنوع ذهن خود بایستی در حوزه‌های مختلف کار می‌کردم. هنوز فرآیند تولید علم را نمی دانیم و برای ما روشن نیست، درنتیجه گاه دانشگاه شریف در بخش کامپیوتر یا گاه دانشگاه امیرکبیر در بخش آزمایشگاه و غیره کشور را رشد می‌دهند درواقع این مسئله ضعف ما را نشان می‌دهد.
وی همچنین در پاسخ به سوال دیگری اظهار داشت: غیر از کتاب قرآن و مفاتیح‌الجنان، حتی یک کتاب دیگر هم در منزل ندارم و در رایانه خود کارها را انجام می دهم این درحالی است که تا 50 سال گذشته نسخه‌های خطی هم در برخی خانه‌ها یافت می‌شد اما حال نیست.
جعفریان گفت: از کتاب در باب جمع کردن ذهن دفاع می‌کنم اما بطور کلی بحث ذهن است که چگونه مفاهیم باید منتقل شوند.
