به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، سیصدوسومین نشست از مجموعه شب‌های بخارا به «شب عروسک‌های لیلی» اختصاص پیدا کرد که سه‌شنبه 31 مردادماه در کانون زبان پارسی برگزار شد.

عروسک لیلی قدمتی چندهزارساله دارد و متعلق به قوم لر است، لیلی قابلیت حرکات موزون دارد و موهایش طبیعی است تا پیوند مادر و دختر همیشه برقرار باشد و از چوب نی ساخته شده که نشان انسان کامل است. لیلی با مشارکت زن و مرد درست می‌شود و این عروسک پس از فراموشی دوباره احیا و ثبت ملی شده است.

در ابتدای این برنامه محیط طباطبایی پژوهشگر، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایرانی اظهار داشت: سال‌ها است که فعالیت در میراث فرهنگی و ابعاد حوزه‌ها برای خود تعاریف و حدو مرزی دارد اما به تدریج هرچه می‌گذرد این مرزها وسیع‌تر و به تعریف اصلی نزدیکتر می‌شود.

موزه ملی ایران به جهت داشتن پیکرک‌های گلی در دنیا اول است

طباطبایی ادامه داد: زمانی آثار را فقط به این خاطر که به گذشته تعلق دارند و می‌توانیم به آنها افتخار کنیم مورد توجه و حفاظت قرار می‌دادیم، زمانی دیگر به خاطر ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و زمانی بعد به دلیل نقش موزه در تعامل با اجتماع به آنها پرداختیم اما امروز نقش آنها حفاظت از تفکر و اندیشه انسانی و هرآنچه که این تفکر از خود به جا گذاشته است که یکی از مهمترین دستاوردهای بشری از گذشته‌های بسیار قدیم تا امروز چیزی است که امروزه به آن عروسک می‌گوییم.

وی عنوان کرد: در فرهنگ ایرانی ما به شیوه‌ای خاص در طی هزاران سال تجربه و عمل، دست یافتیم که تاکنون ادامه داشته است، این شیوه خاص روایی نوعی انتقال فرهنگ است.

وی بیان کرد: از ۱۰ هزار سال پیش تاکنون آثاری را در سکونتگاه‌های انسانی قدیمی پیدا کردیم که اصطلاحا در حوزه‌ها باستان‌شناسی به آنها «پیکره‌های گلی» می‌گوییم عملکرد این پیکرک‌ها متفاوت است و می‌تواند آیینی، اعتقاد، آموزشی و غیره باشد، این پیکر‌ک‌ها که از کرمانشاه، کوه‌های زاگرس به دست آمدند باعث شدند که موزه ملی ایران به لحاظ داشتن آنها کمیت اول را در دنیا کسب کند یعنی هیچ موزه‌ای در سراسر دنیا این تعداد پیکرک را ندارد.

این مورخ با بیان اینکه پدیده‌ای فرهنگی است که نشان دهد در عین تنوع فرهنگی، همه از یک فرهنگ هستیم، عنوان کرد: هر آنچه که بتواند هویت فرد را مجددا احیا کند، تداوم ببخشد و معرف شخصیت او در دنیا باشد، امری واجب است که باید به آن پرداخته شود.

عروسک یک پروژه فرهنگی است که هنوز دچار خودخواهی‌ها و چهره‌های گوناگون انسان نشدند

پوپک عظیم‌پور پژوهشگر حوزه آیین و نمایش عروسکی در ادامه برنامه بیان کرد: خوشبختانه عروسک‌ها هنوز دچار خودخواهی‌ها و چهره‌های گوناگون انسان نشدند و هنوز در حال و هوای عروسک‌گونه خود، دوست دارند در مناسباتی که برای عروسک‌های دیگر وجود دارد به پیشواز روند لذا من عروسک‌هایی از نقاط مختلف ایران را برای خوش‌آمدگویی به شب لیلی آوردم.

وی اندکی از فعالیت 22 ساله در این حوزه و نحوه آشنایی خود با آمن خادمی گفت و ادامه داد: بعد از سال‌ها تلاش برای صحبت با مسئولان فرهنگی که عروسک پروژه‌ای فرهنگی است و اصراری نداریم که آنها را زنده و رقیب عروسک‌های باربی کنیم چون این امر زمان زیادی می‌برد، حتی اصراری هم نیست که آنها را اجبارا به کودک ایرانی تحمیل کنیم، به تدریج مسئولان دقت و ما را باور کردند.

عظیم‌پور گفت: زنان به امید بچه‌دار شدن پیکره و سمبلی را می‌ساختند و نیت می‌کردند که بعد از تولد کودک آن را همزاد با او در گهواره‌اش نگهداری کنند، در منطقه سیستان و بلوچستان عروسکی به نام «پوتک» را به نشان از کودک یا همزاد کودک در گهواره کودک می‌گذاردند تا از نظر بد هم دور بماند، همین عروسک‌ها به مرور به عروسک‌های بازی تبدیل می‌شوند.

نام عروسک «لیلی» از لیلی و مجنون عربی گرفته نشده است

ادامه برنامه آمن خادمی به سخنرانی پرداخت و بیان کرد: عروسک «لیلی» را به دلیل پیشینه چندین هزارساله‌اش شاید بتوان قدیمی‌ترین عروسک ایران نام برد. اسم این عروسک هیچ ارتباطی به نام لیلی و مجنون عربی ندارد و درواقع در زبان لری «لیل» به معنای عروسک و «لیل بازی» به معنای عروسک بازی و در زبان لری فیلی «لیلی» به معنای نامزد یا عروس است، در لری بختیاری به آوازهایی که در وصف عروس و داماد خوانده می‌شده به معنای «دوالیلی» و در چهارمحال‌بختیاری به آن «دوما لیلی» یا «داماد لیلی» می‌گفتند.

به گفته وی، اسکلت لیلی از نی توخالی ساخته شده که در تفسیرهای کریم زمانی در کتاب مثنوی مولانا متوجه شدند، نی توخالی نشان از انسان کامل است.

خادمی با بیان اینکه دربین زنان لر داشتن موی بلند از اهمیت به‌سزایی برخوردار است، گفت: مادر هنگام تهیه عروسک لیلی برای کودک خود، جدا از بحث برقراری ارتباط عاطفی بین خود و کودک با بوییدن سر عروسک، تکه‌ای از مهمترین و زیباترین وجود خود را قیچی و به سر عروسک زلف می‌کرده است تا بگوید بخشی از مهمترین وجود خود را در قالب یک عروسک که نمادی از مادر است، تهیه کردم و به فرزندم تحویل دادم.

وی اظهار داشت: از آنجا که عروسک لیلی را تنها دیدیم، تصمیم گرفتیم عروسک «دلیار» را برای آن بسازیم که لباس‌های آن براساس لباس‌های مورد استفاده لرهای جنوبی در گذشته است.

مادران و زنان ما عروسک‌های بومی را دوست ندارند

خادمی با بیان اینکه بسیاری از مادران و زنان ما عروسک‌های بومی را دوست ندارند، گفت: دلیل این موضوع اول عدم آگاهی لازم و دوم این است که آنقدر با تمسخر به فرهنگ اقوام خود نگاه کردیم که دیگر وقتی نامی از عروسک‌های لری یا بلوچی یا ترکی به زبان می‌آید ناگاه مادر با یاد جک‌های مختلف از آنها حس دافعه دارد.

وی همچنین درباره مراجعه به سازمان‌های مختلف از جمله بخش هویت‌سازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای پیشبرد کارهای خود توضیحاتی را ارائه کرد و ادامه داد: ما قصد گرفتن وام از آنجا را نداشتیم و تنها می‌خواستیم کاری کنند تا این عروسک‌ها وارد ویترین مغازه‌ها شود.

حرکات موزون در میان لرها مجموعه‌ای از احساسات است

شهدخت لشکری طراح لباس درباره حرکات موزون در فرهنگ قوم لر و نورآباد ممسنی اظهار داشت: درمیان اقوام جهان گاهی برای نشان دادن هیجانات روحی که برآمده از احساسات، عواطف شخصی یا اشخاص است، تحرکات جسمی تحت عنوان حرکات موزون یا بازی پدیدار می‌شود که فرد یا گروهی بیننده یا رهگذر از نوع حرکات متوجه احساسات سراسر شادی آن جریان می‌شوند.

وی ادامه داد: رابطه میان روح و جسم در همین تحرکات جسمی است و قائدتاروح انسان به شادی نیاز پیدا می‌کند، عقل دستور می‌دهد و جسم حرکت می‌کند، حال درمیان اقوام ایرانی و علی‌الخصوص قوم بزرگ لر پیشینه حرکات موزون با فلسفه‌ای خاص درجریان است.

لشکری ضمن توضیح نکاتی درباره حرکات موزون لرها بیان کرد: درمیان لرها حرکات موزون بیش از آنکه رقص باشد مجموعه‌ای از احساسات است والبته رقص در میان لرها معنایی ندارد.

همچنین در ادامه برنامه محمد رضا امیری با اشاره به فرهنگ حرکات موزون و فرهنگ لیلی بازی به ایراد سخنرانی پرداخت.