در جلسه نقد و معرفی كتاب «دایرةالمعارف قرآن» تاکید شد، باوجود تاثیرپذیری بیشتر این مجموعه از منابع سنی و غربی نسبت به منابع شیعی اما انتشار و ترجمه آن به زبان فارسی باعث رشد قرآن‌پژوهی در ایران شده است.
به گزارش رویداد فرهنگی، جلسه نقد و معرفی كتاب « دایرةالمعارف قرآن» (كتابی منحصر به فرد با ويژگی‌های خاص در حوزه مطالعات قرآنی) چهارشنبه سی و یکم خردادماه با حضور آذرتاش آذرنوش، مجيد معارف و امير مازيار در سرای اهل قلم برگزار شد.
در این جلسه امیر مازیار معاون علمی انتشارات حكمت با اشاره به روند کار ترجمه «دایرةالمعارف قرآن» گفت: از 10 سال گذشته در انتشارات حکمت تصمیم گرفتیم با پیگیری جدی‌تر مجموعه مطالعات اسلامی، به تالیف و ترجمه آثاری در حوزه اسلام‌شناسی با روش‌های جدید بپردازیم لذا یکی از متون منتخب ما همین کتاب بود که قرآن پژوهان معاصر آن را فراهم کرده بودند.
وی ادامه داد: این مجموعه می‌تواند تصویر جامع و کاملی از چشم‌انداز مطالعات قرآنی و اسلامی را برای مخاطب فارسی‌زبان فراهم کند و از آنجا که به نحوی شایسته به این متون توجهی نداشته‌ایم این مجموعه می‌تواند (بخصوص برای کسانی که بطور تخصصی وارد می شوند) مدخلی برای توجه جدی‌تر به این نوع متون باشد.
به گفته مازیار، به دلیل حساسیت کار و نوع مطالب تخصصی و فشرده این مجموعه، تیم چهار نفره ویراستاران و مترجمان که عموما در حوزه مطالعات اسلامی و قرآنی فعالیت و تجربه ترجمه داشتند، تشکیل شد.
وی با اشاره به برنامه‌ریزی طولانی مدت برای ترجمه «دایرةالمعارف قرآن» عنوان کرد: فراهم‌سازی مقدمات برای کار بین دو تا سه سال زمان برد و برای هر مدخل پرونده جداگانه‌ای تشکیل و به مترجمان ارسال شد، از سال 1391 تاکنون هرسال یک جلد شامل حدود 140 مدخل ( کل مجموعه دارای 700 مدخل است ) را چاپ کردیم.
معاون علمی انتشارات حكمت ادامه داد: با روی کارآمدن شیوه‌ها و روش‌های جدید، علوم جدیدی برای مطالعات قرآنی فراهم آمده و باعث شده که نسل جدید پژوهشگر، مواجهه جدیدی با قرآن داشته باشند.
وی اعلام کرد: در این مجموعه سعی شده که متون با دقت و امانت و بدون هیچگونه دخل و تصرفی ترجمه و به جامعه فارسی‌زبان عرضه شود.
نقدنامه «دایرةالمعارف قرآن» منتشر خواهد شد
در ادامه برنامه مجید معارف، ناظر محتوایی «دایرةالمعارف قرآن» ضمن معرفی سرویراستار این پروژه که با فراخوانی در سراسر عالم غرب پژوهشگران قرآن را دور یکدیگر جمع کرده است، اظهار داشت: از آنجا که دانشجویان و استادان از زبان اصلی این مجموعه بهره می‌گرفتند ضرورت ترجمه آن به زبان‌فارسی احساس شد و انتشارات حکمت با سابقه برگردان خیلی از آثار غربی به فارسی، این کار را برعهده گرفت.
وی ادامه داد: البته در این راه مخالفت‌های جدی از ناحیه دلباختگان قرآن وجود داشت، چون فکر می‌کردند ممکن است برخی مدخل‌ها با فرهنگ و بینش اسلامی جامعه از شیعه و سنی مغایرت‌هایی داشته باشند اما من جزو موافقان ترجمه این کار بودم.
معارف با بیان اینکه کار باید با نقد مناسب همراه باشد، گفت: از سال 1391 بعنوان ناظر محتوایی طرح با انتشارات قرارداد بستم و مکلف شدم که هر جلد این پروژه را قبل از انتشار مطالعه کنم. یکی از برنامه‌های انتشارات حکمت این است که در انتهای کار ترجمه مجموعه، جلدی را بعنوان نقدنامه کار اختصاص دهد.
وی همچنین درباره سه انگیزه دینی-تبشیری ( که می‌خواهند با نتیجه مطالعاتشان اسلام را بعنوان دین برحق و مترقی رد کنند)، سیاسی-استعماری ( که در پی ایجاد بستری مناسب برای سلطه استعمارگری ضمن آشنایی با مردم و اسلام‌پژوهی است ) و علمی-پژوهشی ( حضور قرآن‌پژوهی یا حدیث‌پژوهی بعنوان رشته‌ای تحصیلی در دانشگاه‌ها و موسسات که اسلام را پدیده و خاورشناسان را برای شناخت آن مجبور کرده است ) خاورشناسان برای روی آوردن به مطالعات اسلامی، توضیح داد که خاورشناسان را به سمت ترجمه آثار زیادی درباره تاریخ اسلام، تاریخ حدیث، شخص پیامبر (ص) و موضوعات مرتبط دیگر سوق می‌دهد.
تدبر در قرآن از امتیازات «دایرةالمعارف قرآن لایدن» است
معارف، شاخصه‌های یک کار علمی را دنبال حقیقت بودن، جانب‌دارانه عمل نکردن و مراجعه به منابع و مدارک و طبقه‌بندی آنها، عنوان کرد و گفت: اگر کار عملی با این شاخصه ها همراه باشد، دیگران را به نقد و گفتگو وا می‌دارد.
ناظر محتوایی این اثر بیان کرد: برای این دایرةالمعارف امتیازاتی قائل هستم که از جمله آن می‌توان به همراهی با سازوکاری علمی و نگارش مقالات با مراجعه به منابع تاریخی و تدبر در قرآن اشاره کرد، همچنین نویسندگان مدخل‌های «دایرةالمعارف قرآن لایدن» در زمانی این پروژه را تولید کردند که کلا با دنیای اسلام به تفکیک شیعه و سنی آشنایی داشتند و در تالیف این اثر از مصادر هر دو مکتب استفاده شده و گاهی نیز کار بصورت تطبیقی پیش رفته است.
به گفته وی، این مجموعه بسیار موشکافانه بوده و گاهی برای فهم برخی از مدخل‌ها باید آنها را چندین بار خواند تا به عمق نظر نویسندگانش واقف شویم لذا قدری پیچیده‌نویسی در بعضی مدخل‌ها مشهود است.
جملات فارسی روان و شیوا مخاطب را به کتاب جذب می‌کند
آذرتاش آذرنوش، استاد زبان و ادبيات عرب نیز در ادامه این برنامه بیان کرد: فکر می‌کنم تقسیم‌بندی خاورشناسان در سه مرحله فوق‌الذکر از سوی معارف چندان در زمان ما صدق پیدا نمی‌کند، نگارش قرآنی که ما وحی الهی می‌دانیم در زمان ابوبکر و عمر آغاز شد و در زمان عبدالملک پایان یافت.
وی با تماتیک (رویکرد زمینه محور) دانستن کتاب «دایرةالمعارف قرآن» عنوان کرد: در کل این دایرةالمعارف اثر فاخری است، در گام نخست سرویراستار آن می‌‌خواهد گفتمان اسلام را از حیطه خاورشناسان محض بیرون آورده تا بعد استعمارگرایانه‌ای که از قدیم باقی‌مانده را پاک کند.
به گفته آذرنوش، ناشر در تولید این اثر بر ممنوعیت هرگونه تخیل استعماری و ضدمسلمانی تاکید داشته است.
وی یادآور شد:ترجمه‌های بسیار خوب و غالبا دقیق، ویراستاری بهتر و جملات فارسی روان و شیوا از مواردی است که من را بی‌نهایت به این مجموعه جذب کرده و از این بابت به ناشر و مترجمان آن تبریک می‌گویم.
دایرةالمعارف نمی‌تواند جایگزین کتاب و مقالات اصلی باشد
امیر مازیار، مدرس فلسفه هنر دانشگاه‌های تهران در ادامه درباره نبود برخی مدخل‌ها در این دایره‌المعارف عنوان کرد: دایرةالمعارف‌ها، کتاب کمکی برای پژوهشگران هستند که با رجوع به آن، اطلاعات اولیه مناسب در حوزه پژوهشی خود را به دست آورده و با ساختار تاریخی بحث آشنا شوند، درواقع دایرةالمعارف نمی‌تواند جایگزین کتاب و مقالات اصلی باشد.
وی با اشاره به مدخل‌های این مجموعه گفت: مفاهیم قرآن، اَعلام، علوم قرآنی از جمله مدخل‌های«دایرةالمعارف قرآن» هستند همچنین در این مجموعه برخی از مدخل‌ها به تاثیر قرآن بر حوزه‌های مختلف (مثل پزشکی، اخلاق، فلسفه و غیره) و جایگاه امروز قرآن در جوامع اسلامی و حتی جوامع اروپایی می‌پردازند.
مازیار افزود: امروز از نگارش آثار مرجع علمی کمی دورمانده‌ایم. برخی از حوزه‌های پژوهشی جدید در کشور ما به اندازه کافی گسترش پیدا نکرده و اطلاعات بین ادیانی ما متاسفانه خیلی ضعیف است لذا باید از این‌گونه آثار الگو بگیریم.
درخواست «دایرةالمعارف قرآن» با ترجمه فارسی برای نسخه آنلاین
مجید معارف با بیان اینکه انتشار این مجموعه به زبان فارسی باعث رشد قرآن‌پژوهی در ایران شده و بسیاری از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به مدخل‌های آن اختصاص یافته است، ادامه داد: علیرغم تمام مزایای اشاره شده اما کتاب «دایرةالمعارف قرآن» از جهاتی مانند وجود پیش فرض‌هایی از جانب نویسندگان که مستقیما روی کار اثرگذار بوده، نگاه تاریخ‌مندانه حاکم بر پژوهش‌ها (درصورتی که ما قرآن را آسمانی می‌دانیم و در عجاز و تحریف‌ناپذیریش چانه نمی‌زنیم) و در پی این نگاه، از دست رفتن جنبه فرامکانی و فرازمانی آن؛ در برخی مدخل‌ها قابل نقد است.
به گفته وی، کتاب «دایرةالمعارف قرآن» علیرغم تلاش خود مبنی بر نشان دادن جهان اسلامی مبتنی بر مدارک شیعه و سنی اما در مقام سنجش و مقایسه، تاثیرپذیری آن از منابع سنی و غربی بسیار بیشتر از منابع شیعی است.
انتهای این نشست امیر مازیار در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره نسخه آنلاین «دایرةالمعارف قرآن» گفت: نسخه آنلاین با نسخه معمولی این اثر از لحاظ متنی و محتوایی هیچ تفاوتی ندارد، از آنجا که با ویراستاران اصلی مجموعه در ارتباط هستیم از ما برای ارسال نسخه آنلاین فارسی درخواست کردند و قرار شد پس از انتهای کار ترجمه کل کتاب چنین کاری را انجام دهیم.
به گفته وی، ویرایش دوم انگلیسی «دایرةالمعارف قرآن» درحال انجام است و بعد از انتشار جلد پنجم و پایان کار ترجمه مدخل‌ها، همزمان با ارائه ویرایش جدید، درصورت لزوم روی ویرایش دوم این مجموعه هم کار خواهد شد.
عکاس: آرش قرنی
