به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، به مناسبت انتشار کتاب «شبرنگ نامه» (داستان شبرنگ پسر دیو سپید و رستم) بکوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دن برگ، جلسه رونمایی و دیدار و گفتگوی پنجشنبه چهارم خردادماه سال ۱۳۹۶ کتابفروشی آینده به دیدار و گفتگو با ابوالفضل خطیبی اختصاص یافت.

در ابتدای این نشست ضمن بیان اینکه خطیبی در زمینه شاهنامه و ادبیات حماسی تالیف و ترجمه آثار دیگری از جمله «تقدیرباوری در حماسه های فارسی» (ترجمه)، «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟»، مسولیت همکاری با دکتر جلال خالقی مطلق در تصحیح جلد هفتم شاهنامه و نگارش یادداشت‌های آن را برعهده داشته است، پریسا سیمین مهر به نقالی و شاهنامه خوانی پرداخت.

پس از شاهنامه خوانی، ابوالفضل خطیبی پژوهشگر زبان و ادب فارسی و شاهنامه‌پژوه‌ سخنرانی خود را با یادی از زنده یاد احمد تفضلی شروع  و در ابتدا تنها از زندگی شخصی خود به گفتن سال و محل تولد خود (1339 از گرمسار) بسنده کرد.

تساهل دینی و مذهبی در جای جای شاهنامه وجود دارد

خطیبی با اشاره به اهمیت شاهنامه فردوسی در زبان فارسی گفت: فردوسی با شاهنامه قله ای را فتح کرده که دیگران پس از او مانند شبرنگ نامه یا بهمن نامه، حتی به پای آن قله هم نرسیده اند البته این موضوع دلیلی بر کم اهمیت بودن این شبرنگ نامه یا بهمن نامه نیست.

خطیبی با بیان اینکه متن شبرنگ نامه از دوران باستان و کهن است و ساخته پرداخته دوره اسلامی نیست، عنوان کرد: در شاهنامه فردوسی تساهل دینی و مذهبی و احترام به عقاید و افکار دیگران را شاهد هستیم و این موضوع را طی سخنرانی خود در شهر کرمان برای بزرگداشت فردوسی با ذکر ابیاتی مرتبط مطرح کردم.

وی با ذکر مثالی در این خصوص اظهارداشت: ما ممکن است در روز افرادی را در ذهن خود از بین ببریم اما درواقع تازمانی که فرد دست به اسحله نبرد کسی نمی تواند مانع این نابود کردن شود، همانطور که تاریخ اسلام به دریافت اجازه حج طلحه و زبیر از حضرت علی (ع) اشاره می کند.  به صورتی که همگان می دانستند قرار است آنها با عایشه علیه امام توطئه کنند اما حضرت علی (ع) بخاطر اینکه این موضوع هنوز فقط در ذهن آنها بود با رفتنشان به مکه موافقت کرد.

به گفته این شاهنامه پژوه، دست کم سه بیت در تمام نسخه های شاهنامه وجود دارد که ارادت فردوسی را به حضرت علی(ع) و پیامبر (ص) نشان می دهد.

شناسایی پنج نسخه از شبرنگ نامه برای انتشار

خطیبی همچنین در ادامه صحبت هایش با اشاره به همکاری خود با جلال خالقی مطلق و تاکید بر اینکه باید تصحیح متن و شاهنامه شناسی را از هم جدا کرد، گفت: بعد از جلال خالقی تحول با شتابی در این زمینه رخ داد.

وی ادامه داد: استفاده از فرامرزنامه (همکاری با جلال خالقی) و شبرنگ نامه (با همکاری گابریله وان دن برگ رییس بخش ادبیات دانشگاه لایدن) را بعنوان موضوعات مناسبی برای پایان نامه به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری توصیه می کنم.

وی توضیح داد: در جمع آوری نسخه های شبرنگ نامه (که تنها چند بیت اول آن شناسایی شده بود) از میان راه  به کمک گابریل امدم و 5 نسخه خطی (فقط یک نسخه در ایران) را شناسایی و تصحیح کردیم و به نظر من نسخه دیگری تاکنون نیست که شناسایی نکرده باشیم.

خدمات بزرگ فردوسی در شاهنامه بی شمار است

ژاله آموزگار پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی نیز در این دیدار با بیان اینکه فرهنگ، فردوسی را به وجود آورده است، عنوان کرد: به عقیده من چرخاندن داستان ها و قهرمان های شاهنامه به منظور تبلیغ نکردن فرد یا دینی خاص از خدمات بزرگ فردوسی محسوب می شود.

وی ادامه داد: درواقع فردوسی سعی کرده مطالبش با هیچکدام از اعتقادات روز آن قرن، تلاقی پیدا نکند و این کار، هنر فردوسی است همچنین فردوسی در کار بزرگی دیگر، مسائل را از آسمان به زمین آورده و بصورت کاملا ملموس مطرح کرده است.

به گفته این پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی، نه تنها هیچ مطلبی در شاهنامه موجب رنجش مسلمانان و غیره نمیشود بلکه انها را با هنر خود آرام نیزمی کند.

شاهنامه رمز هویت ملی ما است

ابوالفضل خطیبی با بیان اینکه در متن شاهنامه هیچگونه طرفداری مذهبی دیده نمی شود، عنوان کرد: اگر در مقدمه شاهنامه خود را مسلمان معرفی می کند ربطی به متن شاهنامه ندارد و باید گفت که فردوسی شیعه معتدلی بوده و متعصب نیست چرا که اگر تعصبی وجود داشت چندین هزار بیت را از زرتشت به نظم درنمی آورد.

وی تغییر نکردن زبان فارسی را یک ایراد برای این زبان اعلام کرد و اظهار داشت: این امر نشان می دهد که جامعه ما تحولی پیدا نکرده است درحالی که جوامعی صنعتی مانند انگلیس با رشد صنعت زبانشان هم تحول پیدا می کند.

هنگام بیان این سخن ژاله آموزگار مخالفت خود را اعلام کرد و گفت: تغییر نکردن زبان فارسی یک حسن است چرا که به دلیل داشتن یک بدنه محکم تمام لایه ها را گذرانده و درواقع زبان آماده شده ای بوده که به دست فردوسی رسیده درحالی که زبان های دیگر مانند انگلیسی با زیر بنایی کم، دچار تحول و تغییر شده است.

خطیبی در ادامه شاهنامه را رمز هویت ملی ما دانست و گفت: اگر واقع بین باشید به خوبی در می یابیم که این تلاش نخبگان فرهنگی ماست که برای پشتوانه فرهنگی ما چنین کتابی را به رشته تحریر دراورده اند، درواقع ساختار شاهنامه، کار فردوسی نیست و کار نخبگان فرهنگی پیش از فردوسی است و لذا آن را فرهنگ فردوسی مطرح می کنیم.

هجونامه سروده فردوسی نیست

خطیبی همچنین اندکی درباره هجونامه سخن گفت و اظهار داشت: طی بررسی های تک تک ابیات به این نتیجه رسیدیم که هجونامه سروده فردوسی نیست و برخی افراد با نقش پررنگ در محافل شیعی، با برجسته کردن بیت های شکواییه از سلطان محمود و اضافه کردن ابیاتی دیگر، هجونامه فعلی را ایجاد کردند.

این شاهنامه پژوه با اشاره به علت اختلاف فردوسی با سلطان محمود عنوان کرد: برخی ها ترک بودن سلطان محمود و نپذیرفتن این موضوع از جانب فردوسی را دلیل این اختلاف می دانند درحالیکه من این موضوع را رد می کنم چون فردوسی در فرهنگ ایرانی پرورش یافته است. به نظر من این اختلاف تنها به علت حسادت درباریان سلطان محمود به فردوسی بوده است و بس.

وی با نگاهی واقع بینانه و علمی تر تاکید کرد: خود ساختار داستانهای شاهنامه از فردوسی نیست و وی این داستان ها را به نظم درآورده است، درواقع مخالفم که فردوسی در داستانهای شاهنامه ابومنصوری دخالت کرده باشد  و او تنها روایت را با امنیت به نظم تبدیل کرده است.

وی با بیان اینکه به دلیل برتری نظم بر نثر در آن زمان، شاهنامه جایگزین شاهنامه ابومنصوری شد، ادامه داد: اگر شاهنامه سند جاودان ما شده فقط بخاطر محتوا نبوده و رمز جاودانگی شاهنامه زبان شاهنامه است و بس.

درپایان این دیدار، ابوالفضل خطیبی به سوالات حاضران در این نشست پاسخ داد.

گفتنی است، “شبرنگ نامه ” بعنوان یکی از منظومه‎های پهلوانی پیرو شاهنامه، از اهمیت خاصی برخوردار است. درحقیقت شبرنگ پسر دیو سپید است که به کین خواهی پدرش که به دست رستم کشته شده بود برمی‎خیزد و بین او و دیوان مازندران از یک سو و پهلوانان ایرانی به ویژه رستم ، فرامرز ، گیو و بیژن از سوی دیگر جنگهای بسیاری در می‌گیرد.