به گزارش رویداد فرهنگی، برنامه «اقتصاد حوالی فرهنگ» رادیو اقتصاد در روز یکشنبه سی و یکم اردیبهشت‌ماه به بررسی فرصت‌های اقتصادی کشورهای فارسی زبان برای صنعت نشر ایران پرداخت.

در این برنامه غلامرضا نوعی، بعنوان کارشناس و مدیر بخش بین الملل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران با اشاره به ظرفیت کشورهای فارسی زبان برای فعالان حوزه نشر کشور بیان کرد: زبان فارسی یک نوع محدودیت برای نشر کشور محسوب می‌شود چون تعداد کسانی که به زبان فارسی تکلم می‌کنند به نسبت سایر زبان‌ها زیاد نیست.

وی ادامه داد: یک ناشر انگلیسی، با چاپ کتاب دیکشنری می‌تواند آن را در تمام کتابفروشی‌های نقاط مختلف جهان به مخاطبان عرضه کند اما در حوزه زبان فارسی آنقدر مخاطب نداریم، البته در گذشته دور، ما حتی تا شبه قاره هم حضور و نفوذ خوبی داشته ایم که در مقاطعی به دلایلی این گستره کمتر شد اما هنوز هم به گمان من، فرصت‌هایی وجود دارد.

مدیر بخش بین‌الملل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران همچنین درباره ظرفیت‌های موجود در استقبال از نمایشگاه کتاب هند، استادان و کرسی‌های زبان فارسی دایر در هند و حتی کشور افغانستان توضیح داد و آنها را ظرفیت‌هایی برای زبان و کتاب های فارسی بیان کرد.

وی ادامه داد: عدم توجه به ادبیات معاصر نکته‌ای است که خیلی نتوانسته ایم آن را گسترش دهیم، درواقع تعداد زیادی از استادان گروه‌های زبان فارسی و زبان‌شناسی کتاب‌های کلاسیک ادبیات فارسی را به خوبی می‌شناسند اما با رمان یا شعر معاصر ارتباط چندانی ندارند لذا امیدوارم در آینده شرایطی ایجاد شود که این بخش از ادبیات ما هم در عرصه جهانی بیشتر مورد توجه قرار گیرد چون ادبیات فارسی بعنوان یک ظرفیت برای برقراری ارتباط است.

به گفته نوعی، ادبیات معاصر ما حرف‌هایی برای گفتن در سطح جهانی دارد.

استقبال خوب افغانستان و تاجیکستان از کتاب‌های ایرانی

نوعی در پاسخ به این سوال که در کدام کشورهای فارسی زبان استقبال از کتاب‌های ایرانی بیشتر است، گفت: در کشور افغانستان بطور خاص نمایشگاه کتاب برگزار نمی‌کنیم چون نشر افغانستان ارتباط بسیار وسیعی با نشر ایران دارد اما در کشورهایی که حضور پیدا می‌کنیم بیشتر ایرانیان خارج از کشور به محتوای زبان فارسی نیاز دارند و درواقع با گسترش شیوه‌های مدرن آموزش زبان فارسی، کتاب‌های صوتی و نرم‌افزارها باید بتوانیم نسل‌های بیشتری از ایرانیان خارج از کشور را هم مخاطب قرار دهیم.

مدیر بخش بین‌الملل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران اظهار داشت: هرچند شبکه‌های مجازی مخاطراتی را برای کتاب به بار آوردند اما ما باید این مخاطرات را هم به فرصت تبدیل کنیم.

به گفته وی، افغانستان، تاجیکستان (البته هرچند زبانشان فارسی بوده اما به دلیل داشتن خط سرلیک، خواندن کتاب‌های فارسی قدری برایشان دشوار است) به ترتیب استقبال خوبی را از کتاب‌های ایرانی دارند.

30 درصد کتاب‌های درجه یک ایرانی در کابل به فروش می‌رسد

در ادامه محمد ابراهیم شریعتی (از اهالی کشور افغانستان) مدیر مسئول انتشارات عرفان در ایران و افغانستان با اشاره به سابقه فعالیت 25 ساله‌اش در حوزه نشر و سابقه 16 ساله کتاب‌فروشی و پخش کتاب خود در افغانستان گفت: سالانه ده‌ها عنوان کتاب درباره فرهنگ، تاریخ ادب در افغانستان منتشر می‌کنیم و من و همکاران افغانستانی خود حدود 30 درصد از کتاب‌های درجه یک ایرانی را در کابل می‌فروشیم.

وی زبان فارسی را در دنیا پررونق ندانست و بیان کرد: حدود 60 تا 70 هزار کتاب آموزش زبان فارسی را به کشور ایتالیا فرستادیم که افغانستانی‌ها و ایرانی‌های مقیم آنجا زبان فارسی را آموزش ببینند درواقع آنها روزهای تعطیل خود در مدارسی جمع می‌شوند و زبان فارسی را بعنوان زبان مادری خود دنبال می‌کنند.

مدیر مسئول انتشارات عرفان در ایران و افغانستان اظهار داشت: کتاب‌هایی که در تهران منتشر می‌کنیم بیشتر به افغانستان، تاجیکستان، هند و گاها به اروپا و امریکا می‌فرستیم چرا که همشهریان افغانستانی و ایرانی مقیم خارج از کشور خواهان کتاب‌های ایرانی هستند اما متاسفانه زبان فارسی و کتاب‌های فارسی قدری مهجور مانده اند.

وی ادامه داد: سازمان فرهنگ و ارتباطات وظیفه دارد فرهنگ ایرانی را به خارج از کشور صادر کند، اما آنطور که باید به زبان فارسی و کتاب فارسی نمی‌پردازند.

در تصویرگری کتاب‌های کودک ایرانی ظرفیت بالایی داریم

مدیر بخش بین‌الملل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران نیز درباره دلیل مهجور بودن کتاب‌های ایرانی با وجود ظرفیت‌های فراوان بیان کرد: به گمانم، باید روی آثاری که هیچگونه اختلاف نظری در آنها وجود دارد، تمرکز کنیم و اولویت ما باید بر حوزه ادبیات و سپس آثار کودک باشد.

وی ادامه داد: ما ظرفیت بسیار بالایی در تصویرگری کتاب‌های کودک ایرانی داریم که مورد غفلت واقع شده است درحالی که می‌تواند به زبان آموزی کمک کند، اگر در کشوری کتاب کودک ایرانی عرضه شود ما می‌توانیم نسلی از خوانندگان کتاب را  پرورش دهیم لذا اولین اولویت ما باید صادر کردن آثاری باشد که هرخواننده ای از مطالعه آن لذت برد.

نوعی با اشاره به تبلیغات برای جلب توجه بیشتر مردمان به کتاب‌های ایرانی بیان کرد: نمی‌توان تبلیغ را تنها برعهده ناشر گذاریم چون هزینه‌های تولید نشر و فروش آنقدری نیست که ناشر بتواند هزینه‌های گزافی را برای تبلیغات در روزنامه‌ها، بیلبوردهای خیابانی وغیره پرداخت کند و باید نهادهای دیگر هم در این زمینه علاقه نشان دهند و کتاب‌های ایرانی را معرفی کنند.

نوعی با بیان اینکه رایزنی های فرهنگی نیز خیلی در این راستا نقش مهمی دارند، گفت: به دلیل رعایت نکردن حق کپی رایت متاسفانه در حال حاضر اعتمادسازی بین صنعت نشر ما با خارج از کشور به تدریج از بین می رود و این یعنی به کتاب ایرانی بی اعتماد می شوند.

او همچنین درباره مشکلات شبکه توزیع کتاب در داخل و تبدیل شدن نمایشگاه کتاب تهران به یک فروشگاه بزرگ صحبت کرد و گفت: درواقع وقتی شبکه توزیع داخل نمی‌تواند پاسخگوی مناسبی باشد چگونه می‌توان انتظار داشت که در خارج از کشور کتاب ایرانی را به دست مخاطبان برساند.

کتاب‌های ایرانی در کشورهای دیگر، مهجور مانده است

محمد ابراهیم شریعتی عدم شناخت مخاطب در کشورهای هدف صادراتی و تولید کتاب براساس نیاز آن جامعه را از دلایل مهجور شدن کتاب‌های ایرانی در بازار آن کشورها دانست و بیان کرد: در مقابل ناشرانی که مخاطب سنجی و با کلام، بینش و فلسفه جدید فعالیت می‌کنند، ناشرانی هستند که به کتاب‌سازی می‌پردازند. بینش، اندیشه و کلام‌های جدید و همچنین شعر معاصرایرانی در افغانستان امروزی بسیار طرفدار دارند.

نوعی در ادامه با بیان اینکه بیشتر کتاب‌های ایرانی که در خارج از کشور عرضه می‌شود توسط نهادهای دولتی است، عنوان کرد: نهادهای دولتی یا وابسته به دولت کتاب‌هایی را چاپ می‌کنند که در چرخه توزیع کشور مخاطب عرضه نمی‌شود، گام جدیدی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برداشته شده که کتاب ایرانی را ناشر غیرایرانی به چاپ رساند.

وی درباره راهکارهای رونق فروش کتاب‌های ایرانی بیان کرد: قانون کپی رایت، هدفمند شدن حمایت از کتاب ایرانی در بازار جهانی و افزایش مراودات فرهنگی بیشتر در رونق فروش موثر است.

به گفته مدیر بخش بین‌الملل موسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران ، اکتفا کردن به چهره‌های سیاسی برای نمایندگی‌های فرهنگی آفت به بار می‌آورد.

فیزیک کتاب ایرانی در برخی کشورهای بازار قابل توجهی دارد

محمدتقی حق‌بین، ناشر پیشکسوت کشور و فعال در صادرات کتاب در ادامه برنامه صحبت کرد و گفت: اساسا حوزه فعالیت فردی من در حوزه صادرات کتاب‌های حوزه علوم قرآنی و قرآن‌های نفیس در کشورهای منطقه و خصوصا کشورهای مسلمان بوده که در دوره‌ای بیش از یک میلیون دلار صادرات را در این حوزه داشتیم اما در حوزه کشورهای فارسی زبان یکبار در حرکتی دسته جمعی ناشران در کشور افغانستان فعالیتی را در حوزه کتاب کودک انجام دادیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر بهترین و مناسب‌ترین شرایط، در حوزه کتاب‌های فارسی در کشورهای فارسی زبان خود فیزیک کتاب است که از یک بازار قابل توجه‌ای خصوصا در کشور افغانستان و یک بخشی در کشور تاجیکستان و غیر از آنها در امریکا و اروپا برخوردار است.

حق بین بیان کرد: بایستی برای رونق فروش کتاب های ایرانی، مراکز پخش کتاب و ناشران کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و آذربایجان در بخشی از ترکیه و کردستان و غیره را شناسایی کنیم و تعامل اصلی تری را با ناشران (یا عمده فروشان) آنها داشته باشیم.

وی اظهار داشت: علاوه بر کشورهای فارسی زبان، کشورهایی با ساکنان ایرانی زیاد (مانند امارات یا عمان) و اشتراکاتی فراوان با کشورما دارند هم می‌توانند بازار گسترده‌ای برای کتاب‌های فارسی باشند، همچنین باید از گستردگی جمعیت افغانستان که فارسی زبان هستند نیز در این راستا استفاده کنیم.

بخش خصوصی می‌تواند در تبادلات تجاری موفق‌تر عمل کند

حق‌بین در تاثیر بخش خصوصی در مسائل مرتبط با پخش و نشر کتاب عنوان کرد: اگر بخش دولتی در پیشانی این کار قرار نگیرد ممکن است این صنعت موفق‌تر باشد چرا که امروزه بخش خصوصی از ظرفیت بالاتری برخوردار است و چنانچه که شاهدیم دولت به مرور کارهای نمایشگاه کتاب را به بخش خصوصی واگذار می‌کند، پس باید نمایشگاه‌های خارج از کشور را هم به بخش خصوصی بسپارد.

به گفته وی، درواقع از آنجا که بخش خصوصی تولیدکننده و عرضه کننده اصلی است، در تبادلات تجاری نقش موثرتری را می‌تواند نسبت به ارگان‌های دولتی داشته باشند لذا باید دولت بخش خصوصی را به ویژه در این حوزه مورد حمایت خود قرار دهد.

حق بین درپایان خطاب به ناشرانی که تاکنون از ظرفیت‌های کشورهای فارسی زبان برای صادرات کتاب‌های خود بهره نبردند، بیان کرد: باید تجربیات و راه‌های رفته دیگران را مورد بررسی قرار داد و صرف آزمون و خطا درست نیست، لذا باید اتحادیه ناشران و کتابفروشان در تهران و تشکل‌های نشر در حوزه‌های مختلف تجربیات افرادی که در مجموعه صنف هستند را جمع‌آوری کرده و به افراد  با انگیزه‌های لازم انتقال دهند.

هزینه‌های گران پست مانعی بر سر راه ارسال کتاب به کشورهای مختلف

بخش دیگری از برنامه به صحبت‌های فرید مرادی پژوهشگر حوزه نشر اختصاص پیدا کرد.

فرید مرادی با اشاره به الزامات و ضرورت‌ها برای توسعه فعالیت‌های ناشران در کشورهای فارسی زبان گفت: وظیفه رفع مشکلات و مسائلی که بر سر راه صادرات کتاب یا بازاریابی آن در کشورهایی که ارتباط تنگاتنگی با زبان فارسی دارند ( مانند افغانستان) تنها بر عهده ناشران نیست.

وی ادامه داد: جدی بودن مشکلات صادرات کتاب در کشور، سخت‌گیری‌های نظارتی و گرانی هزینه‌های ارسال کتاب مشکلی برای صادرات کتاب به کشورهای خارجی است.

این پژوهشگر حوزه نشر اظهار داشت: پس از انقلاب اسلامی ما شاهد وجود موسسات نشر کتاب فارسی در خیلی از کشورهای اروپایی و امریکایی بودیم و حداقل نزدیک به پنج هزار عنوان کتاب فارسی در داخل کشور طی این سال‌ها منتشر شده است.

حجم پایین صادرات کتاب از ایران به دنیا نسبت به گردش کتاب در کشور

مرادی با اشاره به اهمیت بازارشناسی در حوزه کتاب، بیان کرد: ما هیچ بازارشناسی درمورد حوزه مصرف کتاب فارسی در خارج از کشور انجام نداده ایم که البته این موضوع را باید در سطح کشور هم انجام دهیم، درحالی که طبق آمارها نزدیک به پنج میلیون نفر ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند اما نمی‌دانیم که تراکم آنها در کدام کشورها بیشتر است.

به گفته وی، فراموش کردن زبان و کتاب‌های فارسی برای نسل سوم ایرانیان خارج از کشور و بخصوص ناشرانی که در انجا کار می‌کنند یک خسران است.

وی با بیان اینکه تقریبا بازار خارج از کشور را از دست داده ایم، اظهار داشت: حجم صادرات کتاب از ایران به دنیا به نسبت گردش کتاب در ایران حدود یک بیستم یا یک سی ام گردش اصلی کتاب است در حالی که می‌توانست بسیار بیشتر از این باشد.