به گزارش رویداد فرهنگی، برنامه « اقتصاد در حوالی فرهنگ» رادیو اقتصاد روز سه‌شنبه بیست وششم اردیبهشت‌ماه با حضور فاطمه محمودنژاد، نماینده فرهیختگان زبان و ادب فارسی، اهمیت و روند واژه‌گزینی برای واژه‌های اقتصادی را به بحث و بررسی گذاشت.

واژه‌های نو ارمغان افزایش جریان تولید علم است

در این برنامه ابتدا با جعفر خیرخواهان، استاد رشته اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت وگو شد، خیرخواهان با اشاره به دغدغه خود برای آشنایی با واژه‌های روز دنیا بیان کرد: در هر علمی دانستن و تسلط واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی مربوط به آن علم لازم است تا افراد آن حوزه بتوانند از آنها به درستی استفاده کنند.

وی با بیان اینکه سرعت جریان تولید علمی در حال افزایش است، ادامه داد: با این روند در نتیجه همواره اصطلاحات و واژه‌های جدید بسته به موضوعات و مسائل مختلفی که در سطح دنیا پیش می‌آید، ساخته می‌شوند.

این استاد رشته اقتصاد، واژه‌ها را برای هر علمی مانند آجرهای یک ساختمان دانست و اظهار داشت: با افزایش جریان تولید علم، واژه‌های نو یافت می‌شوند که پس از آن در نقاط مختلف دنیا و به دنبال آن سخنرانی‌ها و نشریات به اطلاع همگان می‌رسد، طبیعتا این روند به سرعت صورت نمی‌گیرد و بسته به اهمیت واژه در حد یک تا دو سال و برخی واژه‌هایی که دیریاب هستند سال‌های بیشتری زمان می‌برد.

وی با اشاره به روند گسترش علوم در کشورهای انگلیسی زبان بیان کرد: علم اقتصاد در کشور امریکا نمونه است و به همان نسبت، بیشتر افرادی که در دانشگاه‌های امریکا تدریس کردند، با ارائه نظریه یا یک تئوری، موفق به دریافت جایزه نوبل شدند.

مسئولیت واژه‌گزینی نباید تنها روی دوش فرهنگستان زبان و ادب فارسی باشد

خیرخواهان در ادامه صحبت‌های خود به بررسی نحوه واژه‌گزینی پرداخت و گفت: گاه به تناسب شرایط جامعه واژه‌های بیگانه‌ای وارد زبان ایرانیان می‌شود که برای جلوگیری از رایج شدن آنها، فرهنگستان زبان وادب فارسی وظیفه پیدا کردن واژه معادل را دارد اما متاسفانه گاهی همان واژه‌های بیگانه نسبت به معادل خود کارایی بیشتری دارند مانند کلمه «رانت»، در عین حال برخی دیگر از واژه‌های معادل به خوبی جایگاه خود را پیدا می‌کنند مانند کلمه «یارانه» که جای «سوبسید» به کار می‌رود.

وی در پاسخ به این سوال که در تدریس خود عملکرد فرهنگستان را برای معادل یابی واژه‌های بیگانه چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: از آنجا که زبان یک موجود زنده است و در طی دوران مختلف تغییر می‌کند لذا نمی‌توان گفت که فرهنگستان یک تنه این مسئولیت را بر دوش کشد که خود بتواند برای تمام کلمات معادل‌یابی کند در حالی که انتظار هم رود که این معادل‌ها در سطح جامعه مورد استقبال قرار گیرد.

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد گذاشتن مسئولیت معادل‌یابی تمام کلمات را برعهده فرهنگستان زبان و ادب فارسی که شاید ارتباط خیلی نزدیکی با سطح واقعیات و جامعه علمی نداشته باشد، خطرناک دانست چرا که فرهنگستان ممکن است معادلی را انتخاب کند که از گفتمان موجود در سطح دانشگاهی دور باشد و درواقع این شکاف به وجود آید که دانشگاه یک مسیر و فرهنگستان نیز مسیر دیگری را پیش گیرد.

کم‌کاری محافل دانشگاهی در معادل یابی واژه‌ها

خیرخواهان عنوان کرد: البته در کمیته‌های معادل‌یابی واژه‌های تخصصی فرهنگستان زبان و ادب فارسی افرادی از دانشگاه‌ها هم حضور دارند که آنها می‌توانند برای به کار بردن واژگان خوب و مناسب کمک کنند.

وی با بیان اینکه باید فضای دانشگاهی قدری رقابتی‌تر شده و استادان ارتباط بیشتری با منابع خارجی بگیرند، تاکید کرد: در این راستا محافل دانشگاهی قدری کم‌کاری می‌کنند یعنی خیلی از استادان ممکن است منابع و کتاب‌های قدیمی را استفاده کنند و این تنبلی علمی وجود داشته باشد که بدون فکر و اندیشه لازم، واژه‌های مناسب معادل را برای کلمات جدید پیدا کنند تا ضمن نهادینه شدن کلمات جدید، دانشجویان هم با آن کلمات آشنا شوند.

در ادامه قسمتی از برنامه به صحبت و بررسی در یکی از جلسات روند واژه‌گزینی برای چند واژه بیگانه علم اقتصاد در کمیته‌های تخصصی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور صاحب نظران اختصاص پیدا کرد که در فایل صوتی این گزارش قابل دسترس است.

ظرفیت‌های فیزیکی محدود، مانعی بر سر راه گسترش کار واژه گزینی است

بعد از پایان نشست واژه‌گزینی؛ با فاطمه محمودنژاد یکی از نمایندگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی (که یکی از حاضران در نشست واژه‌گزینی نیز بود) گفت وگو شد، وی با اشاره به مراحل واژه‌گزینی در علم اقتصاد که در ابتدا برعهده فرهنگستان زبان وادب فارسی بوده و سپس با برون سپاری به موسسات مختلفی واگذار شده است، بیان کرد: از دهه 70 که کار شروع شد، فرهنگستان با دعوت از متخصصان کارگروه‌هایی را برای کار واژه‌گزینی تشکیل می‌داد اما این کار مشکلاتی را به همراه داشت.

وی با توجه به این مشکلات ادامه داد: علاوه بر محدودیت ظرفیت‌های فیزیکی فرهنگستان برای برگزاری جلساتی که جلوی گسترش کار را می‌گرفت، از استادان رشته‌های مختلف دعوت می‌کرد، اما شناخت فرهنگستان از آنها نیز محدود بود لذا فرهنگستان کار برون‌سپاری را آغاز کرد یعنی واژه‌گزینی را به انجمن‌های علمی، موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها سپرد که متخصصان رشته‌های مختلف آنجا گرد هم می‌آمدند.

کارگروه با موسسه عالی آموزش و پژوهش و مدیریت در خدمت فرهنگستان و واژه‌گزینی

«وقتی انجمن علمی کار واژه گزینی را برعهده گرفت حضور متخصصان برای این کار بیشتر شد.» محمود نژاد با بیان این جمله، اظهار داشت: ابتدا در سال 1380 گروه اقتصاد را در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تشکیل دادیم و پس از بررسی تنها یک دوره لغات بنا به دلایل فوق الذکر و مشکلات فرهنگستان، این کارگروه تعطیل شد تا اینکه در سال 89 کار را با موسسه عالی آموزش و پژوهش و مدیریت آغاز کردیم و تاکنون چهارمین دوره‌ای است که واژه‌های خود را برای تصویب به شورا می‌بریم.

این نماینده فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به دلیل انتخاب همکاری با موسسه عالی آموزش و پژوهش و مدیریت در بین موسسات مختلف فعال گفت: هرچند برای همکاری، تعدادی از موسسات درخواست خود را ارائه کردند اما پس از بررسی‌های انجام شده افرادی که این موسسه بعنوان اعضای گروه انتخاب کرده بودند، دو معیار اصلی را داشتند لذا از بین موسسات، همکاری با موسسه عالی آموزش و پژوهش و مدیریت آغاز شد.

به گفته وی، استاد یا مدرس دانشگاه بودن و انجام کارهای ترجمه و تالیفی دو معیار اصلی فرهنگستان علاوه بر صلاحیت‌های اصلی اعضا برای انتخاب کارگروه موسسات مختلف با این نگاه بود که استادان واژه‌های منتخب را بصورت تدریس به دانشجویان انتقال دهند و مترجمان و مولفان هم از واژه‌ها در مقالات و کتاب‌های خود بهره گیرند تا بدین صورت واژه‌ها محصور در کارگروه نباشند و در جامعه ترویج  یابند.

محمود نژاد ضمن توضیح مفصلی از روند انتخاب یک واژه برای معادل‌یابی تا یافتن و تصویب شدن واژه معادل نهایی بیان کرد: یکی از کارهای ما در فرهنگستان این است که تلاش می‌کنیم برای هر واژه انگلیسی با یک تعریف مشخص، یک معادل فارسی گذاریم.

به گفته وی، فراگیر شدن یک واژه زمان بر است و جا افتادن و استفاده از یک واژه انتخاب شده حداقل یک پروسه زمانی 10 تا 15 سال را نیاز دارد.