به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، کارگاه «ویرایش و نشر» از نشست‌های سرای اهل قلم علمی فرهنگی در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران (شهر آفتاب) برگزار شد.

در این کارگاه، عبدالحسین آذرنگ نویسنده و تنها نظریه‌پرداز ویرایش و نشر در ایران درباره ویراستار نشر و ویراستار کتاب بیان کرد: در نشر استاندارد جهانی، کسانی که موسسات انتشاراتی را اداره می‌کنند ادیتور (ویرایشگر یا ویراستار) نامیده می‌شوند، همچنین تمام کسانی که در موسسات انتشاراتی در زمینه‌های مختلف نشر کار می‌کنند هم، به این نام با صفت‌های مربوط به خود خوانده می شوند.

وی ادامه داد: بنابراین در نشر به کسانی که کار حقوقی یا کار هنری را انجام می‌دهند، به ترتیب ویراستار حقوقی و ویراستار هنری گفته می‌شود که متاسفانه این موضوع را در ایران و کشورهای در حال توسعه نداریم.

آذرنگ با اشاره به ویراستار کتاب اظهار داشت: بنا به آمارها در بیشتر نقاط جهان بین 85 تا 90 درصد ویرایش‌ها، نسخه ویرایی (copy editing) است یعنی ترکیبی از ویرایش صوری (که به اشتباه به آن ویرایش فنی می‌گویند) و ویرایش زبانی (که به اشتباه ویرایش ادبی میگویند)

محدود کردن واژه ویرایش به تغییرات زبانی نادرست است

وی با بیان اینکه محدود کردن واژه ویرایش به تغییرات زبانی و صوری محدود کردن نگرش به نشر است و پیامدهای نامناسبی را به دنبال دارد، گفت: ما باید در گام اول برای رهایی از پیامدهای نامناسب این محدودیت را برداریم و نگرش را با نگاه دنیا هماهنگ کنیم.

این نویسنده بدترین نوع ویرایش را ویرایش غیابی (ویراستار بدون دیدن و گفتگو با پدید آورنده، اثر را از ناشر تحویل گیرد و به وی تحویل دهد) دانست و گفت: ویرایش غیابی که امروز فراوان دیده می‌شود باید از بین رود.

وی بیان کرد: ناشران کتاب‌هایی را به ویراستارانی می‌دهند که هرگز زبان خارجی نمی‌دانند و تنها براساس ترجمه فارسی تغییرات را لحاظ می‌کنند درحالی که در ویرایش ترجمه، مراجعه نکردن به متن امکان ناپذیر است.

ویرایش ناقص حاصل عدم آشنایی با اصول و مبانی ترجمه

آذرنگ گفت: ویراستار حتما باید زبان خارجی بداند و در جهت هماهنگی ترجمه را با متن اصلی تطبیق دهد، همچنین بدون آشنایی با اصول و مبانی تالیف و بدون آشنایی با اصول و مبانی ترجمه، ویرایش ناقص است.

 وی با اشاره به منابع اینترنتی اظهار داشت: منابع اینترنتی به هیچ وجه قابل اعتماد نیستند مگر اینکه پدیدآورنده آنها مشخص باشند، بعنوان مثال مطالب موجود در ویکی پدیا را هر فردی می‌تواند تغییر دهد از این جهت نمی‌توانیم به آن اعتماد یا استناد کنیم لذا در هنگام مراجعه به منابع اینترنتی ابتدا باید به اصل و قابل اعتماد بودن آنها پی ببریم.

تربیت ویراستار در کلاس‌های نظری ممکن نیست

آذرنگ ماخذشناسی را برای ویراستار بسیار واجب دانست و ادامه داد: ویراستاران باید ماخذشناسی بدانند چرا که هیچ ویراستاری نیست که به تمام موضوعات تسلط داشته باشد و این امکان هم وجود ندارد که برای هر رشته تخصصی ویراستار تخصصی وجود داشته باشد.

به گفته وی، در کلاس‌های درسی نظری امکان تربیت یک ویراستار وجود ندارد (یا ممکن نیست یا بسیار دشوار است) درصورتی که طی کارگاه (کارهای عملی) این امکان به خوبی وجود دارد.

این نویسنده بیان کرد: زبان فارسی یکی از شگفتی‌های عالم است و این موضوع را تمام کسانی که مطالعه تطبیقی دارند مطرح می‌کنند چرا که از هزاران سال پیش به این زبان اثر نوشته و خلق شده و از این بابت جزو زبان‌های نادر (تا پیش از دوره قاجار 20 هزار عنوان کتاب به زبان فارسی نوشته شده) است.

وی درباره اصلی‌ترین دروسی که در دوره‌های ویرایش باید تدریس شود، عنوان کرد: مواردی مانند برپایی کلاس یا کارگاه، حضور مخاطبان با تجربه و بی تجربه در این دوره‌ها، تربیت شدن افراد ضمن این دوره‌ها برای سازمان و انتشارات مختلف از جمله مواردی است که بر روی انتخاب و طرح اصلی‌ترین دروس دوره‌های ویرایش اثر می‌گذارد، درحالی که برگزاری یک آزمون برای مشخص شدن توانایی و علاقه شرکت کنندگان لازم است.

وی ادامه داد: متاسفانه در حال حاضر موسسات خصوصی که در گذشته آموزش ماشین‌نویسی،حسابداری و انبارداری می‌دادند در کنار آنها دوره ویرایش را هم برگزار می‌کنند که تنها جنبه‌هایی از ویرایش زبانی و صوریاست.

مرز بین اتحادیه ویراستاران و اتحادیه ناشران باید مشخص شود

آذرنگ با اشاره به کارهایی که می‌توان برای سامان دادن به ویرایش انجام داد، اظهار داشت: یکی از اولین کارهایی که برای این امر انجام می‌دادم این بود که به ناشران می‌گفتم که حق تصمیم‌گیری درباره اینکه چه کسی ویراستار و چه کسی ویراستار نیست را ندارند و آنها باید اصول و قواعد خودشان را بدانند و حفظ کنند.

وی ادامه داد: برجسته‌ترین دانشگاهیان افراد اهل اقلم هستند که در خدمت ناشری قرار می‌گیرند که ممکن است تنها سرمایه برای نشر به ارمغان آورده و حتی تحصیلات مربوطه را هم نداشته باشد.

به گفته آذرنگ، اگر مرز بین اتحادیه ویراستاران با اتحادیه ناشران مشخص شود و بخش‌های مختلف نشر صنف‌های مخصوص به خود را داشته باشد آنگاه به طرف نشر سالم حرکت خواهیم کرد.

در پایان مجیدی با بیان اینکه به چنین نشست‌هایی برای آموختن و آموزش دادن بسیار نیاز است، عنوان کرد: برای انجمن صنفی و تربیت ویراستار ما می‌توانیم آن مواردی که کلی هستند را در وهله اول مورد نظر قرار دهیم از جمله آن که کسانی که می‌خواهند خود را ویراستار معرفی کنند زبان فارسی را از لحاظ دستور زبان و ریزه‌کاری‌های آن بسیار خوب بیاموزند و اگر بخواهند کارهای ویرایشی را در زمینه ترجمه انجام دهند باید زبان خارجی را هم خوب بدانند و این مسئله عمده و اساسی است.