به گزارش رویداد فرهنگی، نشست نقد و بررسی كتاب «خوشنویسان استانبول» با حضور حمیدرضاقلیچ‌خانی، تورقای شفق، مهدی مهربانی و ابوالفضل ذابح دو‌شنبه هفدهم مهر‌ماه در سرای اهل قلم موسسه خانه كتاب برگزار ‌شد.

در ابتدای این نشست، ابوالفضل ذابح، از پیشكسوتان و صاحب‌نظران كتاب‌آرایی و نگارگری، از انتشار كتاب «خوشنویسان استانبول» ابراز خوشحالی كرد و گفت: امكان خوبی برای پژوهشگران خوشنویسی و دیگر اساتید این حوزه با چاپ این كتاب فراهم شده و می‌توانند مرور اجمالی روی خوشنویسان استانبول داشته باشند. در تاریخ ایران افراد زیادی به كاتبان دولت عثمانی پرداخته‌اند اما این كتاب نخستین كتابی است كه با این حجم و گستردگی منتشر شده است.

وی در ادامه به لزوم توجه بیشتر به هنر و توانایی كاتبان و خوشنویسان عثمانی اشاره كرد و گفت: در این كتاب یا در كتاب‌های دیگر می‌بینیم آن‌طور كه باید حق كاتبان و خوشنویسان عثمانی ادا نشده و فقط به آوردن اسم هنرمند و تاریخ زندگی و وفات او بسنده كرده‌‌اند و در این میان به هنرهایی كه آنها به آن مسلط بوده‌اند اشاره‌ای نشده است.

این مترجم در ادامه به بیان برخی از اشكالات كتاب پرداخت و گفت: تركیه در گذشته توان ساخت 110 نمونه كاغذ داشته است كه در این اثر مورد توجه قرار نگرفته است. همچنین در زمینه هنرهای كتابتی هم 110 نوع مقوله وجود دارد كه در این كتاب به ساده‌ترین نوع آنها با نگاه غلط نگریسته شده و مثلا بین قطعه و لوح تفاوتی قایل نشده است. دوست داشتم در این كتاب مطالبی در زمینه قالب‌سازی‌ها، لوح‌سازی‌ها و هنرهای خوشنویسی در قالب خطوط تفننی، مطالبی را بخوانم اما به چنین مطالبی برنخوردم.

به گفته ذابح، ما مبادلات فرهنگی زیادی با تركیه داشته‌ایم و اكثر این هنرمندان از محضر اساتید ایرانی بهره برده‌اند. ما باید واقعیت‌ها را بیان كنیم و به این موارد در كتاب اشاره كنیم. در زمینه صفحه‌آرایی‌ها هم 110 نوع صفحه‌آرایی وجود دارد كه از هیچ‌كدام از آنها حرفی به میان نیامده است. همچنین 198 نوع حاشیه در عثمانی داریم كه هیچكدام از آنها در این كتاب مورد توجه قرار نگرفته است. در مورد شیوه نگارش هم باید گفت كه ما 5 نوع شیوه نگارش داریم كه حرفی از آنها به میان نیامده است. این مساله در مورد 24 نوع مورب‌نگاری، 38 نوع چلیپا نگاری، 110 نوع متن‌آرایی و ... نیز صدق می‌كند.

اجازه دخل و تصرف در متن اصلی نداشتیم

در ادامه، حمیدرضا قلیچ‌خانی، ویراستار كتاب «خوشنویسان استانبول» در پاسخ به نقدهای ابوالفضل ذابح، درباره كتاب توضیح داد: این كتاب از جمله كتاب‌های صدگانه استانبول است كه برای مخاطب عام تالیف شده است نه متخصصان دانشگاهی و اساتید دانشگاه؛ قطعا طبق دستورالعملی كه به سلیمان برك داده شده به نگارش كتاب پرداخته است. همان‌طور كه از عنوان كتاب پیداست این كتاب دانشنامه خطاطان استانبول نیست و فقط به معرفی هنرمندان بسنده كرده است و طبیعی است كه از مكاتب خوشنویسی سخنی به میان نیامده است.

وی افزود: پرداختن به مواردی مانند مكاتب خوشنویسی لازمه تعریف یك دانشنامه مفصل در این زمینه است از سویی دیگر در ترجمه كتاب نیز امانت‌داری شده است. ما نمی‌توانستیم از حد مشخصی خارج شویم و اجازه دخل و تصرف در متن اصلی نداشتیم. ولی به برخی موارد در پاورقی‌ها اشاره كردیم. مثلا در مورد میرعماد كه شخصی ایرانی است به صورت پاورقی توضیحاتی ارایه شده است.

قلیچ‌خانی در ادامه به سایر آثار ارزشمند این حوزه اشاره كرد و گفت: البته در باب خوشنویسان عثمانی كتاب‌های فوق‌العاده‌ای داریم مانند «تحفه خطاطین»، «مناقب هنروران» و «تذكر‌ة الخطاطین» كه كتاب‌های بسیار ارزشمندی هستند. ما نیاز به تولید دانشنامه‌های تخصصی داریم اما با توجه به اینكه حدود چهار دهه از انقلاب گذشته است در تولید این كتاب‌ها غفلت ورزیده‌ایم این اثر كمك می‌كند تا با كلیات خوشنویسی در تركیه آشنا شویم.

واژه‌ها و تاریخ مشترك زیادی با تركیه داریم

تورقای شفق، مدیر موسسه یونس امره وابسته به رایزنی فرهنگی سفارت تركیه در ایران، نیز در این نشست به بیان روابط فرهنگی ایران و تركیه پرداخت و گفت: روابط فرهنگی ایران و تركیه خصوصیات خاصی دارد كه باید موردتوجه قرار گیرد. ما واژه‌ها و تاریخ مشترك زیادی با تركیه داریم و وقتی متنی را از تركی به فارسی ترجمه می‌كنیم باید توجه بیشتری به ترجمه اصطلاحات داشته باشیم و املای آنها را نیز مورد توجه قرار دهیم. مثلا اخیرا در ایران رایج شده اسم‌های مشتركی مانند شمس‌الدین و صباح‌الدین را به صورت شمس‌التین و صباح‌التین ترجمه می‌كنند. یا «مصطفی» را «مسطفی» می‌نویسند كه اشتباه است.

این پژوهشگر در ادامه بیان كرد: ترجمه كار بسیار سختی است و واژه به واژه و جمله به جمله باید خوانده شود و ترجمه آن به درستی به فارسی برگردانده شود. با اینكه ترجمه مهدی قربانی خوب بود اما ایرادات ویرایشی هم داشت كه باید در جلدهای بعدی اصلاح شود.

برای معرفی استانبول كارهای زیادی انجام شده است

مهدی قربانی، مترجم كتاب «خوشنویسان استانبول» نیز در این نشست به ارایه توضیحاتی درباره چگونگی تالیف این اثر پرداخت و گفت: برای معرفی استانبول كارهای زیادی انجام شده است از جمله این كارها كه توسط شهرداری استانبول انجام شده، تولید مجموعه‌ای با عنوان صدگانه‌هایی از شهر استانبول است كه كتاب «صد خطاط استانبول» 57امین عنوان از این صدگانه است كه از سوی سلیمان برك تالیف و تدوین شده است.

این مترجم و استاد خوشنویسی با بیان اینكه این كتاب برای مخاطب ترك تنظیم شده و حجم كمی دارد، افزود: تفاوت زیادی در ظاهر و باطن كار اصلی با كار ترجمه شده وجود دارد. به طوری‌كه وقتی در اوایل سال 1396 ترجمه فارسی این كتاب برای نخستین بار با حضور سلیمان برك در ایران رونمایی شد وی از دیدن كتاب با قطع و تصاویر جدید بسیار متعجب شد.

قربانی در ادامه هدف از ترجمه و تالیف این كتاب را معرفی چهره‌های برتر هنر عثمانی عنوان كرد و گفت: آن چه كه مورد توجه مولف كتاب بوده معرفی خطاطان بزرگ عثمانی در قالب شرح‌حال و معرفی آثارشان است. البته در زمینه معرفی هنر خوشنویسی تركیه نیز اخیرا آثار خوبی منتشر شده است كه بعضی از آنها بسیار فاخرند و جای كار كردن نیز دارند و به صورت تخصصی به موضوع هنر خوشنویسی در تركیه پرداخته‌اند. براین اساس می‌توانیم این كتاب را به‌عنوان پیش‌نیاز و مقدمه برای ورود به بحث مطرح كنیم. دلیل دیگری كه این كتاب را برای ترجمه انتخاب كردیم سادگی و سهولت دسترسی به موارد حقوقی كتاب بود. چون می‌خواستیم با رعایت حق كپی‌رایت اثر را منتشر كنیم.

وی درباره چگونگی ترجمه این كتاب نیز توضیح داد: كتاب «خوشنویسان استانبول» شامل اصطلاحات و عناوینی است كه از 700 سال پیش تا امروز در دولت عثمانی وجود داشته است و قطعا فهم این اصطلاحات برای مخاطب ترك بسیار راحت‌تر است تا مخاطب ایرانی كه اطلاعات زیادی از تاریخ عثمانی ندارد. براین‌اساس ترجمه متن كتاب یكسال زمان برد همچنین قریب به یكسال به شرح اصطلاحات و عناوین تخصصی با استفاده از منابع معتبر پرداختیم و زمانی حدود یكسال هم صرف تهیه تصاویر اصلی و با كیفیت شد.

به گفته قربانی این كتاب نخستین اثری است كه در تاریخ خوشنویسی ایران راجع‌به خوشنویسی عثمانی تا اوایل دوران جمهوریت كار شده و نظیر دیگری ندارد.