به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، نشست نقد کتاب «قزوین در انقلاب مشروطیت» که با حضور مهدی نورمحمدی، مولف کتاب، سیدعلی آل‌داود، عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و سردبیر مجله «ایرانشهر» و علیرضا ملایی‌توانی، پژوهشگر در سرای اهم قلم خانه کتاب برگزار شد.

در این نشست سیدعلی آل‌داود استفاده محدود از اسناد و مطبوعات در تاریخ‌نگاری را یکی از ضعف‌های پژوهش‌های تاریخی معاصر نام برد. آل‌داود همچنین از زحمات احمد کسروی و ابراهیم فخرایی در تاریخ‌نگاری مشروطه تقدیر کرد.

قزوین، شهری استراتژیک در جغرافیای ایران

مهدی نورمحمدی مشروطه را یکی از مهم‌ترین رویدادهای معاصر خواند و نقش شهرستان‌ها را در این انقلاب موثر دانست. وی دلیل تالیف این کتاب را نبود کتابی درباره قزوین در انقلاب مشروطه نام برد. محمدی چاپ دوم این کتاب که با کمک منابع جدیدی نگارش شده است را «کتاب کامل‌تری» خواند.

وی افزود: قزوین نقشی استراتژیکی در جغرافیای ایران دارد و نقاط مختلف کشور را به هم وصل می‌کند؛ از این لحاظ شهر قزوین، پل پیروزی مشروطه‌‎خواهان بود.

محمدی تاثیر قزوین بر مشروطه را به سه بعد ارتباطی، نظامی و فرهنگی تقسیم کرد.

او درباره بعد ارتباطی از میرزاحسن شیخ الاسلام و نقش او در انقلاب مشروطه نام برد و گفت: چون یکی از منصوبین نزدیک شیخ الاسلام، رئیس انجمن مجاهدین قزوین، رئیس تلگراف خانه قزوین بود، او اطلاعات را برای شهرهای دیگر از این طریق ارسال می‌کرد.

درخصوص بعد نظامی قزوین در انقلاب مشروطه، محمدی درباره ورود انجمن مجاهادین قزوین به تهران در سال 1325 هجری در واقعه آشوب میدان توپخانه و فتح تهران به وسیله مشروطه‌خواهان سخن گفت.

محمدی بعد دیگر کتاب «قزوین در مشروطه» را بعد فرهنگی آن خواند و در این باره گفت: به موازات مبارزات مسلحانه‌ای که در ایران برای احقاق حقوق ملت شکل گرفت، یک مبارزه فرهنگی نیز پدید آمد که مبارزه علیه جهل، ظلم، استبداد، خرافات و بیگانه ستیزی از راه شعر، نثر و طنز بود. این مبارزه فرهنگی منجر به پیدایش ادبیات مشروطیت شد. بدین ترتیب، مشروطیت ادبیات ما را نیز تغییر داد.

به گفته محمدی، پروفسور ادوارد براون ادبای عصر مشروطیت را چهار تن نامید: عارف قزوینی، سید اشرف‌الدین حسینی، ملک الشعرای بهار و علی اکبر دهخدا که از این چهار ادیب برجسته، سه تن برخاسته از شهر قزوین هستند.

کتاب‌های تاریخ مشروطیت در شهرستان‌ها دو دسته‌اند

سید علی آل‌داود در این نشست با اشاره به اینکه در تاریخ مشروطه کتاب‌های زیادی به چاپ رسیده است، گفت:  شاید بهترین آن‌ها کتاب‌هایی است که ابراهیم فخرایی و مرحوم کسرایی و نراقی نوشته‌اند.

آل‌داود آذربایجان را مهم‌ترین پایگاه مشروطه در ایران نامید و گفت: اساسا کتاب‌هایی که درباره مشروطیت در شهرستان‌ها نوشته شده‌اند یا نوشته می‌شوند دو دسته اند: یک دسته کتاب‌هایی درباره مشروطه در شهرها و مناطقی که اساسا نقش مهمی در جنبش مشروطه داشتند مانند تبریز، قزوین و رشت اند؛ این‌ها کتب‌هایی هستند که به اتفاق‌های مشروطه و مردمی که در نهضت مشروطه ایران نقش داشتند، اسناد و مدارکی که در این شهرها وجود داشت بیشتر اشاره کردند. 

وی در توضیح دسته دیگر کتاب‌ها ادامه داد: کتاب‌هایی است درباره شهرها و مناطقی که اساسا راجع به خود جنبش مشروطه فعالیت چندانی نداشتند ولی با تاثیر از وقایعی که در کشور اتفاق می‌افتاد، اوضاع این شهرها هم آشوب و برهم ریخته بود. این اتفاقات به طور مستقیم با مشروطه مرتبط نبودند ولی سبب اصلی آن‌ها مشروطه بود.

ما در استفاده از اسناد در تاریخ‌نگاری اهمال کرده‌ایم

سردبیر مجله «ایرانشهر» اشکال اصلی کتب تاریخی در ایران را محدود بودن منابع آنها به اسناد مکتوب عنوان کرد و گفت: هنوز در ایران بین مورخان ما رسم نشده است که دامنه پژوهش را وسعت دهند و از منابع کتابی قدم را فراتر بگذارند. البته در بعضی موارد نویسندگان با دیدگاه خاصی به این منابع می‌پردازند که حائز اهمیت است. ولی مورخ باید پایه کارش را بر اسناد، مدارک مکتوب و غیرمکتوب قرار دهد. ما در استفاده از اسناد در تاریخ اهمال کرده‌ایم.

وی دلیل نبود بایگانی درست از اطلاعات تاریخی در ایران را مورد حمله قرار گرفتن مستمر ایران در دوره‌های مختلف تاریخی اظهار کرد.

آل‌داود افزود: این اسناد هستند که تاریخ درست را بیان می‌کنند. در کتاب‌های تاریخی، مورخان اغلب، دست‌پرورده پادشاهان بوده‌اند و مجبور بودند به خاطر امرار معاش از پادشاهان حقوق بگیرند، به این دلیل همه مطالب کتاب‌های تاریخی معتبر نیستند.

ال داود با اشاره به اینکه نگارش درست تاریخ حتی اگر مطالب با تعصبات وطنی نویسنده هم‌خوانی نداشته باشد، بسیار مهم است، ادامه داد: محقق باید از همه اسناد در نگارش کتاب استفاده کند و نه فقط از اسناد د‌ل‌خواه استفاده شود.

تاریخ اجتماعی با انقلاب مشروطه شکل گرفت

در ادامه علیرضا ملایی‌توانی، پژوهشگر درباره این کتاب گفت: این اثر کتابی هوشمندانه است و جای تقدیر دارد. ما برای فهم رویدادهای تاریخی کشورمان نیاز داریم از کلی گویی‌های متعارف به سطح محلی برویم.

ملایی‌توانی با بیان این که مطالعه این کتاب در درک او از تاثیر قزوینی‌ها در مشروطه بسیار مفید بوده، اظهار داشت که نوشتن تاریخ محلی قواعد و اصولی دارد که نویسنده این کتاب بعضی از آن‌ها را رعایت نکرده است.

وی همچنین پرسش‌ها  و انتقاداتی درباره این کتاب مطرح کرد. ملای توانی گفت: آیا به دنبال روایت تحولات قزوین در عصر مشروطه هستیم یا هدفمان بررسی نقش قزوینی‌‌ها در انقلاب مشروطه است. کتاب «قزوین در انقلاب مشروطیت» شرح نقش قزوینی‌ها در مشروطه است. بررسی نقش مردم یک شهر در جریان یک پدیده مهم مانند انقلاب، جنبش و نهضت قواعد متفاوتی دارد. 

ملایی‌توانی معتقد است که این کتاب، بیشتر به نقش قزوینی‌ها در مشروطه پرداخته شده است، درحالی بسیاری از افراد موثر قزوینی در مشروطه، ساکن این شهر نبودند. 

او افزود: تاریخ اجتماعی با ظهور انقلاب فرانسه شکل گرفت. تا پیش از آن تاریخ اجتماعی وجود نداشت. در ایران نیز تاریخ اجتماعی با ظهور انقلاب مشروطه به وجود آمد.         

نور محمودی در پاسخ به پرسش ملایی توانی بیان کرد: این کتاب 11 فصل دارد. یکی از فصل‌ها رجال قزوینی‌های موثر در انقلاب مشروطیت نام دارد. در آن یک فصل سعی کردیم به رجال موثر در قزوین بپردازیم که البته تمام آن‌ها ساکن قزوین بودده‌اند. تلاش من این بود که گزارشی تهیه کنم که چه اتفاقات و رویدادهایی در شهر قزوین افتاده است.