در این گزارش بررسی و ارزیابی‌های انجام شده موسسه خانه کتاب را از پنج دوره طرح‌های عیدانه، تابستانه و پاییزه کتاب شامل آمار فروش کتاب، تعداد کتابفروشی‌های عضو و فعال، ناشران، نویسندگان و مترجمان پرفروش را اطلاع‌رسانی می‌کنیم.
به گزارش رویداد فرهنگی، طرح توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها اساس بر این پایه نظری شکل گرفت که اگر به صنعت نشر به صورت تخصصی و حرفه‌ای نگریسته شود به مثابه زنجیره‌هایی است که حلقه‌های اصلی آن از تولید (پدیدآورندگان و ناشران) تا توزیع کنندگان (موزعان و کتابفروشان) و سرانجام خریداران و مخاطبان باید هرکدام نقش خود را به درستی ایفا کنند تا گردش کتاب درآن روندی منطقی و حرفه‌ای پیدا کند.
افزایش چشمگیر تعداد ناشران از یکسو و کمبود ویترین و تعطیلی مداوم کتابفروشی‌ها در سال‌های اخیر از سویی دیگر نشان از فربه شدن حلقه‌های و نحیف شدن حلقه‌های دیگر دارد. ایده طرح‌های حمایتی کتاب با هدف به حرکت درآوردن همه زنجیره نشر و نه فقط حلقه‌های محدود، همچنین توزیع عادلانه یارانه، در اختیار قرار دادن یارانه مصرف کننده به دست خریدار، جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی از یارانه و تبدیل آن به وجه نقد و غیره شکل یافت.
تا قبل از سال 1394 هیچ طرح و برنامه مدونی برای سوق دادن اعتبار به سمت کتابفروشی‌ها نبود و کل بودجه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی صرف می‌شد. برای اولین بار اختصاص بخشی از بودجه به کتابفروشی‌ها در هفته کتاب سال 1394 صورت گرفت که اهداف مختلفی مثل توجه به کتابفروشی‌ها توسط حاکمیت، آشتی دادن و آشنا کردن کردن مردم با کتابفروشی‌ها، پرکردن خلاهای نمایشگاه‌های استانی، توزیع عادلانه یارانه در سراسر کشور و غیره برای آن در نظر گرفته شد.
- طبق آمارهای خانه کتاب از بررسی پنج دوره (از سال 1394 تا 1396) طرح‌های فصلی عیدانه کتاب، تابستانه کتاب، پاییزه کتاب مبلغ کل خرید هر طرح در مجموع حدود 367 میلیارد و 620 میلیون ریال بوده است که پاییزه کتاب سال 95 مبلغ بیشتری را نسبت به طرح‌های قبلی خود دربرمی‌گیرد.
- مدیریت صحیح یارانه‌های کتاب در این طرح‌ها منجر شد که تمام زنجیره نشر به حرکت درآید و یارانه اختصاص یافته مستقیما در اختیار خریدار قرار گیرد و حتما به خرید کتاب اختصاص پیدا کند. یارانه کل در طرح‌های پنج دوره حدود 70 میلیارد 930 میلیون ریال است که 22 میلیارد و 160 میلیون ریال آن به عیدانه کتاب 96 تعلق دارد.
- آمارهای فهرست شده از مبلغ کل خرید به تفکیک هر استان نشان می‌دهد که تهران، اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب با 16.78، 14.02 و 10.44 درصد در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند و هرمزگان با 0.13 درصد در رتبه 31 است.
- این ۵طرح در ۱۳۰ روز انجام شده که با توجه به مبلغ کل خرید، میانگین مبلغ خرید روزانه در طرح‌ها حدود 2 میلیارد و 828 میلیون ریال است.
- در مجموع 5طرح انجام گرفته یک میلیون 963 هزرارو 912 تعداد کتاب طی 750 هزار و 668 تعداد فروش، فروخته شده و بطور کلی متوسط خرید خریداران 2.62 خرید است.
- تعداد کل کتابفروشی‌های شرکت کننده در این طرح هزار و 594 کتابفروشی بودند که از این تعداد هزار و 199 جزو کتابفروشی‌های فعال محسوب می‌شوند و تهران با 513 کتابفروشی عضو و 311 کتابفروشی فعال در صدر فهرست کتابفروشی‌های شرکت کننده به تفکیک استان است.
- استان‌های یزد، بوشهر، زنجان، قزوین، ، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و هرمزگان 100درصد کتابفروشی‌ها در طرح‌های فصلی مشارکت داشتند درحالیکه طی این پنج دوره کتابفروشی‌های استان البرز و تهران به ترتیب با 61.11 و 60.62 درصد دارای کمترین میزان مشارکت کتابفروشی‌ها بوده‌اند.
- از نظر تعداد خرید، کتابفروشی فرازمند رشت در جایگاه نخست و شهرکتاب مشهد و مهرگان به ترتیب در جایگاه دوم و سوم جدول مقایسه کتابفروشی‌های برتر از نظر تعداد خریداران نسبت به تعداد خریداران در سراسر کشور و کل طرح‌های انجام شده، قرار گرفته‌اند.
- سهم کتاب در سبد خانوار طبق جمعیت آماری و سرشماری شده سال 1395 حدود 15هزار و 193 ریال و سهم هر فرد نسبت به جمعیت کل کشور چهار هزار و 599 ریال است. از جداول توزیع استانی جمعیت و خرید کتاب بیشترین سهم هر فرد در استان می‌توان نتیجه گرفت که مقدار فروش استان تهران ( حدود 61 میلیارد و 483 میلیون ریال به ازای 13 میلیون 267 هزار و 627 نفر در این استان) با اینکه بالاترین مبلغ فروش را داشته اما درحقیقت کم و ناچیز است.
- طبق آمار موجود علاقه‌مندی خریداران بیشتر از همه مربوط به کتاب‌های داستان خارجی بوده و کتاب‌های با موضوع دین و شعر فارسی در جایگاه‌های بعدی علاقه‌مندان هستند همچنین کتاب‌های علوم سیاسی با 10 هزار و 861 عنوان کتاب در رده آخر (رده بیست‌ویکم) قرار می‌گیرند.
- همانطور که داستان‌های خارجی پراقبال‌ترین موضوعات علاقه‌مندی و ذائقه مخاطبان بوده‌اند، نویسندگان خارجی هم با اقبال زیادی روبه‌رو شدند و جزو پرفروش‌ترین کتاب‌ها هستند.
- در فهرست 50 شاعر پرفروش‌ترین کتاب‌ها اسدالله شعبانی با 13 هزار و 268 کتاب در رتبه نخست و علی خمسه‌ای قزوینی با 455 کتاب در رتبه آخر قرار دارد.
- در فهرست 50 مترجم صاحب پرفروش‌ترین کتاب‌ها مهدی الهی قمشه‌ای با 10 هزار و 127 کتاب در رتبه اول و سارا اسفندیارپور با 1567 کتاب در رتبه 50 قرار دارند.
- در بررسی و ارزیابی 5 دوره طرح‌های فصلی خانه کتاب نشر قدیانی، افق، چشمه، ققنوس، نگاه و نسل نواندیش به ترتیب رتبه‌های اول تا ششم 50 ناشر پرفروش این طرح‌ها را دارند.
