به گزارش رویداد فرهنگی، نشست «ایران شناسی در ترکیه» از سلسله نشست های ایران شناسی با حضور سیدمحمد حسین حکیم، تورقای شفق و علیرضا مقدم عصر سه شنبه (۲۶ دی ماه) در سرای اهل قلم برگزار شد.

تورقای شفق، مدیر موسسه یونس امره در این مراسم اظهار کرد: ایران شناسی یک رشته مدرن است که بعد از قرن ۱۸ در اروپا راه اندازی شد. کتاب هایی که به زبان ترکیه ترجمه شده اند به دوره های پیش از قرن ۱۸ برمی گردند.

وی توضیح داد: از دوره عثمانی درباره آموزش فارسی در مدارس، سند زیادی در دست نداریم بنابراین از این موضوع که در مدارس دینی مانند «سلیمانیه» فارسی تدریس می شد، اطلاع نداریم. اسم درس ها را بیشتر بعد از دوره تنظیمات که قرن ۱۹ است ـ زمانی که مدارس جدید در عثمانی تأسیس شد ـ در اختیار داریم.

مدیر موسسه یونس امره ادامه داد: «مکتب اندرون» که ویژه دربار بود آموزش شاه زاده ها را بر عهده داشت، به دوره تنظیمات مربوط می شود. در این مراکز تیراندازی، کشتی، موسیقی، خوش نویسی، جلدسازی، قرآن، تاریخ، ادبیات ترکی و ادبیات فارسی تدریس می شد.

شفق عنوان کرد: بعد از دوره تنظیمات، مدرسه واعظین ویژه واعظان راه اندازی شد که در آن ادبیات فارسی تدریس می شد. مولوی خانه یکی از تأثیرگذارترین موسسات در گسترش زبان فارسی در دوره عثمانی به شمار می آید. در این موسسه مثنوی تدریس می شد.

وی اظهار کرد: در مدرسه ها برخی مدرسان با عرفان و تصوف ارتباط خوبی نداشتند و نمی خواستند در مدارس تدریس شوند بنابراین کسانی که پیروان مولوی بودند موسسه دارالمثنوی را راه اندازی کردند.

مدیر موسسه یونس امره افزود: هدف از آموزش فارسی در دوره عثمانی این نبود که یک ایران شناس یا استاد دانشگاه تربیت شود بیشتر به منظور فهمیدن متون ترکی عثمانی یا به دلیل آموختن متون عرفانی، فارسی را می آموختند. کتاب هایی که تدریس می شدند بیشتر آموزش واژه ها بودند و دانش آموزان آن ها را حفظ می کردند.

شفق توضیح داد: بعد از تأسیس دانشگاه ها، شعبات الهیات و ادبیات دارالفنون به آموزش زبان فارسی پرداختند. از سال ۱۹۸۱ با تغییرات ساختاری در گروه های ادبیات، زبان فارسی در مقاطع لیسانس و دکترای دانشگاه های ترکیه وارد شد. بعدها رشته مترجمی زبان فارسی نیز در دانشگاه های ترکیه راه اندازی شد. در سال های اخیر ۱۰ تا ۱۵ دانشگاه ترکیه، گروه ادبیات فارسی را دایر کردند که هنوز دانشجو می پذیرند. در مجموع ۶۰ پایان نامه ویژه مقطع ارشد و ۹۲ پایان نامه ویژه مقطع دکترا در ترکیه به زبان و ادبیات فارسی پرداخته اند.

وی توضیح داد: از میان کتاب هایی که در مدارس ترکیه به آموزش زبان فارسی می پرداختند می توان به «تحفه الهادیه»، «دستور سخن»، «دبستان پارسی»، «راهنمای فارسی»، «گلشن فارسی»، «زبان فارسی»، «تعلیم فارسی»، «گوهر سنجیده» و «خلاصه راهنمای فارسی» اشاره کرد.

مدیر موسسه یونس امره در پایان اظهار کرد: اکنون در ترکیه دانشگاه ها همچنان مشتاق راه اندازی گروه فارسی هستند اما متأسفانه فارغ التحصیلان  این رشته نمی دانند بعد از فراغت از تحصیل برای اشتغال چه باید بکنند. بنابراین باید یک برنامه ریزی درستی صورت بگیرد تا اوضاع بهتر شود و افراد با انگیزه بیشتری به این رشته رو بیاورند.

علیرضا مقدم در این نشست گفت: با وجود همکاری های مستمر رایزن فرهنگی ایران در ترکیه، اما منابع ایران شناسی در ترکیه بسیار اندک است. در ترکیه معروف ترین کتابخانه «ایسام» نام دارد اما آن جا هم کتاب ها کامل نیستند. البته در ایران نیز این مشکل و بلکه مضاعف تر نیز وجود دارد.

وی ادامه داد: دانشجویان ایرانی در حال تحصیل در ترکیه نقش موثری در پیشبُرد ایران شناسی در ترکیه دارند. برای این گروه، تحقیق و پژوهش در زمینه ایران شناسی بسیار راحت تر از تحقیق درباره ترکیه است.

مقدم افزود: در زمینه ایران شناسی گذشته، تحقیقات بسیار خوبی در ترکیه انجام می شود به همین دلیل در این زمینه ترکیه از ایران جلوتر است. اما ترکیه درباره ایران معاصر اطلاعات ضعیفی دارد. مثلاً سفرنامه هایی که می نویسند یا اخباری که در رسانه ها منتشر می کنند، شاید گاهی برای ما خنده دار و تعجب انگیز باشد. با این وجود دو مرکز در ترکیه با نام های «مطالعات ایران شناسی» و «انجمن ایران شناسان» راه اندازی شده است که به شکل دقیق تر و علمی تر در زمینه ایران شناسی فعالیت می کنند.

وی در پایان، گفت: بدون تردید شناخت بهتر از دو کشور (ایران و ترکیه) نوید دهنده آینده بهتر برای آن ها است.

سیدمحمد حسین حکیم در بخش دیگر این نشست، اظهار کرد: اگر بخواهیم همه نسخه های خطی که در تمدن اسلامی موجود است، بر اساس سبک و محل کتابت طبقه بندی کنیم به چند طبقه اصلی می رسیم که عبارتند از سبک هایی ویژه آسیای میانه، شبه قاره هند، ایران، شمال آفریقا، شبه جزیره عربستان، مغرب و امپراطوری عثمانی. امپراطوری عثمانی یکی از مهم ترین آن هاست.

وی توضیح داد: پایتخت های امپراطوری عثمانی به چند دلیل به پایگاه های مهم نسخه های خطی تبدیل شدند؛ نخست، امپراطوری عثمانی یک پهنه وسیعی از تمدن اسلامی را دربردارد بنابراین ناخودآگاه بسیاری از کتاب ها از شهرهای حاشیه به پایتخت های امپراطوری عثمانی می آمدند. یک سری از این نسخه های خطی را سلاطین مناطق دیگر به سلاطین امپراطوری عثمانی هدیه کردند اما هیچ گاه خلاف آن دیده نشد.

حکیم ادامه داد: دومین دلیل، غنیمت های جنگ های متعددی بود که سلاطین عثمانی داشتند. یکی از این غنائم نسخه های خطی متعدد هستند که خوشبختانه در استانبول هنوز هم این نسخه ها موجودند. سومین دلیل، وجود سلاطین کتاب دوست در عثمان بود. تولید کتاب در خودِ ترکیه نیز از دیگر دلایل تبدیل شدن پایتخت های امپراطوری عثمانی به پایگاه های مهم نسخه های خطی محسوب می شود.

وی اظهار کرد: بر اساس آمار اکنون در کتابخانه های ترکیه بیش از ۲۰۰ هزار نسخه های خطی وجود دارد که این تعداد در ۵۲۹ شهر و روستا مجتمل بر ۱۴۴۰ کتابخانه خصوصی، وقفی و دانشگاهی نگه داری می شوند.

حکیم با بیان این که نسخه های خطی موجود در ترکیه مهم تر و نفیس تر از نسخه های خطی موجود در سایر مناطق است، گفت: خوشبختانه نسخه های خطی که به ترکیه رفته اند محفوظ مانده اند چون اغلب آن ها کتابدار و امین بودند. همچنین نقش آب و هوا هم در سالم ماندن نسخه های خطی بی تأثیر نبوده است.

وی با بیان این که نسخه های خطی در کتابخانه های قدیمی ترکیه به ترتیب موضوعی رده بندی شده اند، اظهار کرد: از سال ۱۸۵۳ بحث های مربوط به معرفی نسخه ها مطرح شد اما هنوز فهرست نویسی آن ها کمتر مطرح بود. ۸۰ جلد فهرست از سال ۱۲۷۹ تا ۱۳۱۲ قمری نوشته شد. متأسفانه برخی از کتابخانه های ترکیه هنوز فهرست دقیق، علمی و تفسیری از نسخه های خطی ندارند. وزارت فرهنگ ترکیه از ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۲ میلادی طرحی با عناون «فهرست مشترک نسخه های خطی ترکیه» راه اندازی کرد که بر اساس آن که بخش عظیمی از نسخه ها فهرست شدند. اما بعد از مدتی اجرای این طرح متوقف شد و طرح دیگری زیر نظر سازمان نسخه های خطی ترکیه راه اندازی شد که فهرست نویسی را آغاز کرد.

حکیم در پایان اظهار کرد: امیدوارم همه نسخه های خطی که در ترکیه در کتابخانه ها نگهداری می شوند، فهرست شوند تا بنایی برای تحقیق و پژوهش قرار بگبرند.