به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، نشست نقد و بررسی کتاب «درآمدی بر زبانشناسی تطبیقی قرآن و تورات» چهارشنبه 22 شهریورماه با حضور آذرتاش آذرنوش (مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی)، مرتضی کریمی‌نیا، فاطمه توفیقی (عضو گروه علوم انسانی دانشنامه زن مسلمان) و حیدر عیوضی، نویسنده کتاب در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.

آذرتاش آذرنوش در ابتدای این نشست گفت: هنوز به بُعد فهم قرآن نرسیده‌ایم، در درجه اول لازم است معانی کلمات قرآن را بفهمیم چرا که بدون این امر نمی‌توانیم قرآن را ترجمه و تفسیر کنیم. معانی تعداد کلماتی که نمی‌فهمیم، بسیار بیشتر از حد تصور ما است.

وی ادامه داد: تقاضایم در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها اين بود كه گروهی 20 نفره با تخصص‌های مختلف از جمله زبان‌های مختلف هندی، عبری و غیره جمع شوند تا بتوانيم به قرآن اندكی نزديک شويم. هنور ما معنای كلمه‌های كهن عربی كه در زبان‌های ديگر مانند سامی ريشه‌ها و قرينه‌های متعددی دارد، كشف نكرده‌ايم.

این زبان‌شناس کتاب «درآمدی بر زبانشناسی تطبیقی قرآن و تورات» اظهار داشت: باید دید که این کتاب چه چیزی می‌خواهد به خواننده ارائه کند. گاهی احساس می‌کنم در این کتاب قصد درس‌دادن به مردم را داریم، در حالی‌که وظیفه ما پژوهش است. احساسم این است که ما در جای نامناسبی حرف‌های بسیار مهمی را زده‌ایم.

کتاب «درآمدی بر زبانشناسی تطبیقی قرآن و تورات» غنی است

این پژوهشگر زبان و ادبیات عرب افزود: از قرن 6 و هفت لغت‌شناسی ما سترون و به تسلسل پایان‌ناپذیری دچار شد، تنها راه ما این است که جلوی این دیوار را ببندیم و به شیوه جدید کار کنیم تا از اين دور خارج شويم. اين كتاب به حدی غنی است كه نمی‌توان به راحتی گفت بخش‌هایی از آن را حذف كرد، كار بسيار جدی است.

آذرنوش این کتاب را غنی و یک کار عالمانه و علمی دانست و گفت: انتقاداتی به این کتاب وارد است. نويسنده براي گزينش واژگانی كه در اين كتاب عرضه كرده از چه معيارهايي كمک گرفته است؟ به نظر من انتخاب نويسنده خودسرانه است. نويسنده بايد برای انتخاب اين كلمه‌ها سودجو باشد اما با تمام خلوص دست به انتخاب واژه‌ها می‌زند. ما ناچاريم برای دفاع از فرهنگ و دين همان كاری كنيم كه اروپايی‌ها كردند.

یکی از اقتضائات دنیای قدیم سیطره نقل است

مرتضی کریمی‌نیا به‌عنوان دیگر سخنران این نشست تخصصی، درباره جایگاه این کتاب در میان پژوهش‌های واژه‌شناسی معاصر عنوان کرد: مهمترین تفاوتی که بین واژه‌شناسی قرآن در گذشته و نیازهای واژه‌شناسی در دوره جدید وجود دارد، این است که ما در واژه‌شناسی قرآنی کهن، گویا در دنیایی کاملا قدیم مدت‌های زیاد گرفتار شده‌ایم و نیازمندیم مانند تمام نیازهای مادی خود این عمل را مطابق با ضوابط دنیای جدید انجام دهیم.

وی ادامه داد: غیرممکن است وقتی زبانی با دیگر زبان‌ها تماس دارد به دلایل و روش‌های مختلف واژه‌هایی از زبان‌های دیگری وارد آن نشود. افرادی در قرون نخست ادعا کردند که واژه‌های قرآن همه عربی هستند، ولی امکان ندارد واژه‌هایی قبل از نزول قرآن وارد زبان عربی نشده باشد. در قرآن نیز انبوه واژگان انبیاء غیرعربی را داریم. افرادی به دلیل اینکه ماهیت قومی نسبت به زبان داشتند، این موارد را انکار کردند.

 کریمی‌نیا یکی از اقتضائات دنیای قدیم را سیطره نقل دانست و گفت: زبان یک امر فرهنگی است که مانند دیگر اجزای فرهنگ تابع تاریخ بوده و تحول‌پذیر است. همیشه گمان می‌شده درونمایه‌ای از الهیات در زبان قرآن وجود دارد که آن را از دیگر کاربردهای واژگانی متمایز می‌کند و این سیطره نگاه الهیاتی است و خود را در قرائت و خوانش قرآن نشان می‌دهد.

این نویسنده و پژوهشگر عنوان کرد: از یک دوره‌ای در غرب به‌ویژه پس از رنسانس، یکی از انتقادات مهم زیر سوال بردن رخدادهای تاریخی در کتاب‌های عهد قدیم و جدید بود و این مسئله پژوهشگران را برآن داشت که دنبال گزاره‌های تاریخی برای برخی واژگان قرآنی باشند.

ارائه اطلاعاتی ارزشمند برای علاقه‌مندان به بحث واژه‌شناسی در غرب

فاطمه توفیقی، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب نیز در این نشست این اثر را محققانه معرفی و بیان کرد: مشکل ما در جوامع اسلامی این است که در شرایطی که قرآن به کتاب‌های پیشین خود اشاره‌های فراوانی دارد و مسلمانان همیشه تعامل زیادی با مسیحیان و یهودیان داشتند، ولی در طول تاریخ می‌بینیم که مسلمانان در بسیاری موارد خود را بی‌نیاز از رجوع به کتاب‌های مقدس یهودی و مسیحی می‌بینند.

وی ادامه داد: از انتشار این کتاب بسیار خرسندم، دقت نویسنده در نگارش مطالب ستودنی است. در این اثر به‌ندرت املای کلمه‌ای حتی به زبان‌هایی مانند عبری، آلمانی و عربی غلط نوشته شده است. نویسنده کتاب رسم امانت‌داری را نیز به‌درستی به‌جا آورده و در همه موارد به منابع مورد استفاده اشاره کرده است.

به گفته توفیقی، بخش مبانی نظری این کتاب نیز می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند بدانند در غرب در بحث واژه‌شناسی چه اتفاقاتی افتاده، اطلاعات ارزشمندی ارائه کند. همچنین در بخش دیگری از کتاب تحلیل‌های خوبی درباره نظرات مختلف و گزینش بهترین نظرات مطرح شده است.

توفیقی گفت: با توجه به اینکه این کتاب زیرنظر آذرنوش تدوین شده، می‌توان آن را به شکل فرهنگنامه واژه‌شناسی هم دید. خوب است نيم‌نگاهی به اهداف و پيامدهای مطالعات داشته باشيم، چراكه به ما نشان می‌دهند، محيط قرآن چه اندازه متكثر بوده و چطور قرآن با زبان مردم خود صحبت می‌كرد و اينكه ممكن است پيام قرآن در زبان‌ها و دوره‌های مختلف به شكل‌های مختلفی ارائه شود.

شور علاقه‌مندان زبان عرب به زبان قرآن کم‌نظیر است

حیدر عیوضی، نویسنده کتاب «درآمدی بر زبانشناسی تطبیقی قرآن و تورات» نیز در سخنانی عنوان کرد: نزول قرآن به زبان عربی یک حرکت علمی شگرف میان مسلمانان در طول 6 قرن ایجاد کرد که در نوع خود منحصربه‌فرد بود. عالمان مسلمان به نحو پرشوری، علاقه‌مند به پرورش بحث‌های زبانی با محوریت واژگان و زبان قرآن شدند. درباره زبان‌های دیگر نیز کارهای واژه‌شناسی صورت گرفته، ولی شورعلاقه‌مندان زبان عرب به زبان قرآن کم‌نظیر است.

وی ادامه داد: این وضعیت تا میانه قرن 6 به‌عنوان یک حرکت علمی کاملا پویا ادامه داشت، اما از آن موقع تا دوران معاصر، دچار رکود و ایستایی شد. این رکود تا عصر حاضر در جامعه علمی ما ادامه دارد. هنوز هم عمده منابع موثق مقاله‌نویسان حوزه و دانشگاه، همان منابع متقدم قرن‌های چهارم و پنجم است.

 این نویسنده درباره وضعیت زبان‌شناسی دنیای معاصر از قرن 18 به بعد افزود: با آغاز قرن 19 میلادی، در جهان غرب قاموس‌نگاری تورات عبری به کلی از روش سنتی متمایز شد. آشنایی اروپاییان به زبان‌های شرقی و زبان سامی موجب این امر شده است. ضرورت دارد که در دانشکده‌های علوم قرآنی به زبان‌های دیگر از جمله زبان‌های سامی توجه شود.

وی در معرفی مختصری از این کتاب گفت: مبانی نظری کتاب حاضر در سه‌فصل با عنوان‌های «آسیب‌شناسی قاموس‌های عربی»، «نگاه مقایسه‌ای به برخی از قاموس‌های تورات عبری و قرآن» و «برخی بایسته‌ها در ریشه‌شناسی مفردات قرآنی» تدوین شده است. حدود 30 واژه‌ مشترک در قرآن و تورات از طریق زبان‌شناسی تاریخی در پایان این کتاب مورد بررسی قرار گرفته تا ضرورت استفاده از منابع نوین زبان‌شناسی را ترسیم کند و تلنگری برای جامعه علمی و قرآنی ما باشد.