روند روبه رشد تولید کتاب‌های تصویری بدون کلام یا با حداقل متن در سال‌های اخیر یکی از نکات جالب توجه در بررسی‌های گروه تصویر شورای کتاب کودک بیان شد.
به گزارش خبرنگار رویداد فرهنگی، گروه بررسی تصویر شورای کتاب کودک نتایج بررسی آثار منتشر شده در حوزه کودکان و نوجوانان را دوشنبه سیزدهم شهریورماه در کتابخانه تحقیقاتی این شورا ارائه کرد.
شادی هاشمی در ابتدای برنامه گفت: گروه تصویر سال کاری خود را از مهرماه سال گذشته آغاز کرد و ضمن ورود یک عضو جدید از کارگاه سی‌ام با ترکیبی هشت نفره کار خود را آغاز و طی برپایی 35 جلسه سه ساعته حدود 420 عنوان کتاب را بررسی کردیم.
وی ادامه داد: تعداد آثار مورد بررسی ما امسال در مقایسه با سال گذشته حدود سه درصد رشد داشت. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی «ب» با 50 درصد و کمترین فراوانی مربوط به گروه سنی «د» و «ه» بوده است.
در میان گونه‌ها بیشترین فراوانی مربوط به گروه داستان تالیف است
هاشمی با اشاره به فراوانی گونه‌های ادبی اظهار داشت: از بین گونه‌های موجود بیشترین فراوانی با رشدی قابل توجه نسبت به سال گذشته مربوط به گروه داستان تالیف و کمترین تعداد هم مربوط به گروه مرجع و علم است. در گروه ادبیات نمایشی هم کتابی دارای تصویر وجود نداشت.
وی بیان کرد: در نمودار جایگاه کیفی تصاویر، درصد بالایی از کتاب‌ها یعنی حدود 37 درصد در جایگاه 2 ستاره (تقریبا متوسط) بودند و بعد از آن کتاب‌های یک ستاره و سه ستاره بیشترین جایگاه را به خود اختصاص دادند. کتاب‌های پیشنهاد شایان تقدیر و پیشنهاد برگزیده عمدتا مربوط به گونه‌های واقع‌گرا، فانتزی و دانش اجتماعی بودند.
هاشمی ادامه داد: انتشارات امیرکبیر کتاب‌های شکوفه با 127 عنوان پرکارترین ناشر و بعد از آن انتشارات قدیانی وعلمی و فرهنگی معرفی شدند اما به لحاظ کیفی نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نشر فاطمی، کتاب‌های طوطی و هوپا جایگاه بالاتری را دارند.
وی بیان کرد: تصاویرگران با سابقه ادبیات کودک نیکان‌پور سه عنوان و علی خدایی چهار عنوان کتاب داشتند اما حسام‌الدین طباطبایی و کلرژوبرت با 13 عنوان پرکارترین تصویرگران بودند.
برای نخستین بار کتاب تصویری بدون کلام در حوزه ترجمه بررسی شد
هاشمی اظهار داشت: از نکات بسیار مهم جالب در بررسی کتاب‌ها در گروه تصویر روند روبه رشد و قابل تامل تولید کتاب‌های تصویری بدون کلام یا با حداقل متن در سال‌های اخیر است، خوشبختانه به دلیل درک اهمیت این نوع از کتاب‌های تصویری شاهد هستیم که هرسال بر تعداد آنها افزوده شده و اکنون به عنوان زمینه‌ای نو و قابل بررسی مورد توجه بسیاری از نویسندگان، تصویرگران، ناشران و مخاطبان قرار دارند.
وی ادامه داد: به همین خاطر است که گروه تصویر امسال علاوه بر روال معمول بررسی کتاب‌های تالیفی برای اولین بار یک کتاب تصویری بدون کلام را که در حوزه ترجمه قرار داشت بررسی کرده و نظر کارشناسی خود را اعلام کرده است.
وی تصریح کرد: گروه بررسی تصویر از گروه بررسی ترجمه و سایر گروه‌های بررسی تقاضا دارد به دلیل اهمیت روایت تصویری در کتاب‌های تصویری بدون کلام اینگونه از کتاب‌ها را جهت بررسی تخصصی در اختیار گروه بررسی تصویر قرار دهند.
بیش از یک‌چهارم کتاب‌های مورد بررسی، کتاب‌های هزارتومانی بودند
هاشمی بیان کرد: مجموعه کتاب‌های هزارتومانی از نشر امیرکبیر شامل 107 عنوان را بررسی کردیم که بیش از یک‌چهارم کتاب‌های مورد بررسی امسال ما بود. تصاویر این مجموعه به لحاظ کیفی درسطح پایینی قرار داشتند و برآیند تصویری کل مجموعه در جایگاه یک ستاره یعنی متوسط است.
وی ادامه داد: در تولید این مجموعه تعداد زیادی نویسنده و تصویرگر مشارکت دارند و کتاب‌ها همه در قطع و اندازه کوچک و محدود تولید شده است. درقالب کتاب‌های این مجموعه متن‌ها طولانی است درحالیکه بیشتر از چهار فریم تصویر وجود ندارد و این امر باعث شده متن و تصویر ارتباط منسجمی برای ارتباط با مخاطب نداشته باشند همچنین قطع کوچک کتاب برای گروه سنی «ب» مناسب به نظر نمی‌رسد.
هاشمی گفت: اختصاص حدود 66 عنوان کتاب به گونه ادبی دین یکی از پدیده‌های دیگر این دوره بود که بیشتر آنها شامل مجموعه‌هایی که در قالب داستان به زندگی ائمه و بزرگان دین اسلام می‌پردازند مثل مجموعه قصه‌هایی از امام حسن‌عسگری (ع) و غیره که تمامی آنها برای گروه سنی «ب» و «ج» نوشته شدند و در جایگاه دو یا سه ستاره قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: در انتشارات فرای علم یک مجموعه‌ای به نام «قصه‌های دیروز پندهای امروز» به چاپ رسیده که در آن یک پدیده جدید اتفاق افتاده و از نظر گروه ما این مجموعه خیلی آسیب زننده است؛ درواقع این مجموعه بازنویسی داستان‌های کهن است و در هر جلد دو کتاب کاملا مستقل با اطلاعاتی مجزا چاپ شده که به لحاظ سبک و کیفیت تصویر با یکدیگر تفاوت دارند و ما هرگز هدف ناشر را برای استفاده از دو نویسنده و دو تصویرگر مختلف برای یک جلد متوجه نشدیم.
برخی کتاب‌های تصویری بدون نوشتن هیچ کلامی، گیرا و اثربخش هستند
ماندانا رضوی زاده در ادامه ضمن ارائه گزارش بررسی کمی و کیفی انواع کتاب‌های تصویری در سال 1395 بیان کرد: تمام کتاب‌های کودکان که با تصویر همراه هستند کتاب مصور نامیده می‌شوند این کتاب‌ها گونه‌ها متفاوت و گسترده‌ای چون ادبیات داستانی، ادبیات غیرداستانی و واژه‌نامه‌ها را شامل می‌شوند.
وی ادامه داد: کتاب مصور کتابی است که در آن متن مستقل از تصویر داستانی را بیان می‌کند، بیشتر کتاب‌های کودکان مصور هستند اما همه کتاب‌های مصور تصویری نیستند. کتاب‌های تصویری مجموعه‌ای از اطلاعات و داستان را به وسیله تعدا زیادی تصاویر ترکیب شده با متن کم‌وبیش اندک یا بدون متن منتقل کرده یا داستانی را بازگو می‌کند.
وی اظهار داشت: در این کتاب‌ها نوع متفاوتی از رابطه بین متن و تصاویر اتفاق می‌افتد. برخی کتاب‌های تصویری بدون نوشتن هیچ کلامی گیرا و اثربخش هستند. در شکل کلی و تعریف کلاسیک، کتاب‌های تصویری عموما برای مخاطبان خردسال و کودک تولید می‌شوند و تعداد صفحاتی محدود و مملو از تصویر دارند. هرچند در سال‌های اخیر کتاب‌های تصویری که برای بزرگسالان با تعداد صفحات بالا و رمان‌های گرافیکی تولید شده است.
کتاب «خوابی پر از گوسفند»یکی از کتاب‌های موفق پیشنهاد برگزیده
رضوی زاده در بررسی جایگاه کتاب‌های مورد بررسی عنوان کرد: بیشترین درصد کتاب‌های پنج ستاره گروه کتاب‌های تصویری داستانی و سپس کتاب‌های تصویری بدون کلام هستند، کتاب‌های تصویری داستانی 72 درصد و کتاب‌های مصور 28 درصد جایگاه چهار ستاره فهرست گروه تصویر را هم به خود اختصاص دادند.
وی ادامه داد: در سال کاری گذشته کتاب‌های مصور عموما برای مخاطب گروه سنی «د» و «ه» تولید شده کیفیت متفاوتی دارد، حدود 60 درصد کتاب‌های مصور بررسی شده دو و سه ستاره هستند که از نظر کیفی جایگاه بالایی را در فهرست گروه به خود اختصاص داده‌اند.
وی بیان کرد: یکی از کتاب‌های موفق که پیشنهاد برگزیده از طرف گروه دارد کتاب «خوابی پر از گوسفند» با تصویرگری پژمان رحیمی‌زاده است. با توجه به اینکه نویسنده و تصویرگر کتاب یکی است می‌توان به ارتباط قوی برقرار میان متن و کتاب اشاره کرد. تصویرگر به خوبی توانسته خلاهای موجود در متن را به تصویر کشد. تصویرگر با ایجاد فضای بین واقعیت و خیال دنیای خواب کودک را تصویر می‌کند.
رضوی‌زاده همچنین درباره کتاب‌های با کیفیت ضعیف که در مقابل کتاب‌های با کیفیت قرار می‌گیرند توضیح و مثال‌هایی را بیان کرد.
2درصد کتاب‌ها از هیچ المان ویژه‌ای برای روی جلد استفاده نکرده‌اند
شادی هاشمی با اشاره به تاثیر طراحی جلد کتاب در جذب مخاطب و انتقال محتوایی اثر اظهار داشت: بی‌گمان جلد کتاب در تصمیم‌گیری افراد برای انتخاب کتاب تاثیرگذار است، طرح روی جلد اغلب اوقات اولین ارتباطی است که خواننده با متن برقرارمی‌کند بنابراین یک طراح باید خلاقیت خود را به کار گرفته و روی جلد فضایی را ایجاد کند که در عین جذب دیدگان مخاطب به خود انتقال دهنده حس و حال و محتوای درون کتاب باشد.
وی ادامه داد: ناشران باید این موضوع را در نظر داشته باشند که اگر محتوای خوب را در کنار گرافیک و صفحه‌آرایی قابل قبول قرار دهند هم به مخاطب احترام گذاشته‌اند و هم در بحث اقتصادی و جذب مخاطب دچار خسارت نمی‌شوند. از میان 420 جلد کتاب که در سال 96-95 توسط گروه بررسی تصویر مورد ارزیابی قرار گرفتند فقط در 17 درصد کتاب‌ها به شکل جداگانه تصویرسازی برای روی جلد صورت گرفته است و در 81 درصد کتاب‌ها از تصاویر داخل کتاب یا ترکیب بخشی از تصاویر داخلی به همراه المان‌های گرافیکی برای طرح روی جلد استفاده شده است.
به گفته وی، در دو درصد که شامل یک مجموعه هفت جلدی است طراح از هیچ المان تصویری داخلی یا ویژه‌ای برای طراحی جلد استفاده نکرده و فقط به ذکر نام کتاب و عوامل تهیه‌کننده آن بسنده کرده است.
هاشمی بیان کرد: یکی از موارد اساسی که باید با طراحی جلد کتاب رعایت شود، تطابق سبک تصویر جلد با گونه‌ای ادبی و محتوای کتاب است تا خواننده در یک نگاه متوجه سبک و سیاق اثر شود، معمولا نشان دادن گونه ادبی و حس موجود در داستان نه تنها در تصویرسازی جلد بلکه در انتخاب فونت و پلت رنگ به کار برده شده در طرح نمایان می‌شود.
در ادامه برنامه نازنین عباسی درباره مجموع هنرهای دیجیتالی توضیحات مفصلی را ارائه کرد و گفت: تصویرسازی و مصورکردن تنها با ابزار طراحی و نقاشی انجام نمی‌شود بلکه امروزه طراحان و تصویرگران از راه‌های متفاوتی برای به تصویرکشیدن استفاده می‌کنند. نقاشی و تصویرگری دیجیتال شاخه‌ای از گرافیک دیجیتالی است که با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف آثاری را خلق می‌کنند.
شادی هاشمی در پایان برنامه کتاب‌های پیشنهاد برگزیده شامل مجموعه کتاب‌های «آ مثل آهو ف مثل فیل»، کتاب «چرا آواز می‌خوانی زنجره»، کتاب «خوابی پر از گوسفند»، کتاب «کوچ روزبه»، کتاب «گل‌های پیاده‌رو»، کتاب «موزی که می‌خندید» و کتاب‌های شایسته تقدیر شامل کتاب «باغ وحش روی ریل»، کتاب «دوست بزرگ»، کتاب «کلاغ سیاه به سفر می‌رود» را معرفی کرد.
