به گزارش رویداد فرهنگی، پنجمین نشست از سلسله نشست های تاریخ شفاهی کتاب سرای اهل قلم با حضور نصرالله حدادی، سید جلال کتابچی مدیر انتشارات اسلامیه، سید فرید کتابچی و سید محمدباقر کتابچی مدیر انتشارات علمیه اسلامیه دوم خرداد ماه برگزار شد.

در این نشست جلال کتابچی توضیحات مفصلی از دوران زندگی و تحصیل خود بیان کرد و با توجه به آنکه پدرش دستگاه چاپ سنگی داشت کار با آن دستگاه را پروسه ای مقرون به صرفه ندانست.

وی درباره آغاز استفاده از دستگاه‌های جدید چاپ عنوان کرد: برادرم مرحوم سید اسماعیل دستگاه‌های جدیدی از موسسه تجاری نوریانی خرید که چاپ کلیشه و حروف را انجام می‌داد. چند سال بعد از آن، دستگاه‌های افست خریدیم و چاپمان کاملاً به شکل افست درآمد. جنب چاپخانه‌مان یک پاساژ داشتیم که کل طبقه بالایش را به صحافی اختصاص داده بودیم. در بخش صحافی 20 کارگر مشغول به کار بودند و کار صحافی هر کتاب حدود 6 ماه طول می‌کشید.

فرید کتابچی (برادرزاده جلال کتابچی) نسل سوم خاندان بزرگ کتابچی که از بزرگان صنعت نشر ایران هستند، درباره عوامل دلسردی در ادامه فعالیت چاپخانه گفت: در کار ما هیچ‌وقت امنیت شغلی وجود نداشته و ندارد، چون قوه قهریه ارشاد و صنف و اتحادیه آنقدر نبوده که بتواند جلوی سرقت آثار را بگیرد، آثاری که با سختی بسیار و گاهی با چهار بار تصحیح، حروفچینی با اعراب‌گذاری و خطاطی هنرمندانه منتشر می‌شد.

ثبت برند اسلامیه در سال 1280

سید محمدباقر کتابچی (نسل پنجم خاندان کتابچی) فرزند سید مرتضی کتابچی متولد هفتم تیرماه سال 1341 و در حال حاضر مدیر انتشارات علمیه اسلامیه است نیز بیان کرد: اولین چاپخانه در سال 1300 در زمان ناصرالدین شاه توسط عباس میرزای قاجار در ایران شروع به کار کرد. ثبت برند اسلامیه در سال 1280 انجام شد؛ البته در آن زمان هنوز صنعت چاپ وارد ایران نشده بود و بیشتر واردات کتاب از هند انجام می‌شد.

سید جلال کتابچی همچنین درباره انشعاب نشر علمیه اسلامیه از نشر اولیه اسلامیه گفت: نام کتابفروشی ما در زمان پدر و عمویم «علمیه اسلامیه» بود. به دلیل تخریب بخشی از خیابان ناصرخسرو به خاطر ساختن ساختمان وزارت دارایی، کتابفروشی ما به 15 خرداد (جایی که هنوز هستیم) منتقل شد و عمویم شعبه دیگری در صحن حضرت معصومه (ع) در قم تاسیس کرد.

مدیر انتشارات اسلامیه ادامه داد: این تغییر نام در همین زمان شکل گرفت. عمویم نام علمیه اسلامیه را برداشت و ما اسلامیه شدیم. بعدها توسط برادرم سیدمحمد، انشعاب دیگری از ما جدا شد که انتشارات کتابچی نام گرفت.

کتابی با 36 بار تجدید چاپ شدن در نشراسلامیه

سیدجلال کتابچی با بیان اینکه در انتشار کتابها خواسته و نیاز مشتریان در این مورد تعیین‌کننده است درباره معیار انتخاب کتاب‌ها برای انتشار در نشر خود گفت: تمایلات مذهبی و تربیت دینی خانوادگی ما، از یک طرف و علاقه‌مندی حوزه‌های علمیه و طلاب از سوی دیگر در انتخاب کتاب‌های مذهبی موثر بود. البته بعدها کتاب‌های دیگری در حوزه‌های مختلف مثل قصص قرآنی، طب اسلامی و حتی کتاب‌های حقوقی و جامعه‌شناسی منتشر کردیم.

به گفته وی، به عنوان مثال مجموعه 6 جلدی حقوق مدنی سید حسن امامی از سال 1330 تا امروز 36 بار تجدید چاپ شده است.

سید جلال کتابچی به چهره‌های شاخص فرهنگی که آن زمان با انتشارات اسلامیه همکاری می‌کردند نیز اشاره کرد و گفت: ما با بزرگانی مثل محمدباقر بهبودی، شیخ محمدجواد نجفی، سید هاشم رسولی، عبدالرحیم شیرازی و شیخ صفی الله محلاتی همکاری می‌کردیم.

او اضافه کرد: در آن زمان بین ما قرارداد حق‌التالیف شفاهی بود و برخی مثل حاج عباس قمی حق‌التالیف نمی‌گرفتند، چون مبنا و هدف کارشان معنوی بود و دغدغه فعالیت‌شان مادی نداشتند.

قبل از انقلاب نظارت مستقیمی بر انتشار قرآن نبود

جلال کتابچی به نسخه‌های مختلف قرآن این انتشارات اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب نظارت مستقیمی بر انتشار قرآن نبود. بعد از انقلاب بخش دارالقرآن وزارت ارشاد سه تا پنج غلط اعراب‌گذاری به قرآن‌های ما گرفتند که البته طبق ضوابط خودشان بود. یکی از نسخه‌های پرفروش قرآن ما را خانم دکتر رنجبر – که معلم قرآن زن‌ها و کودکان بود -  از روی قرآن چاپ پاکستان اعراب‌گذاری و با خط فارسی منطبق کرد. نسخه مرحوم معزی هم به سبک تحت‌اللفظی و لغت به لغت ترجمه شده بود که بیشتر دانشجویان آن را می‌خریدند.

سیدفرید کتابچی در تکمیل سخنان سیدجلال گفت: امروزه با آمدن قرآن‌های عثمانی رسم‌الخط ایرانی تقریباً کنار گذاشته شده است.

سیدجلال کتابچی همچنین درباره فرهنگ‌های انگلیسی به فارسی و عربی به فارسی انتشارات اسلامیه، عنوان کرد: در انتشار فرهنگ عربی به فارسی از نسخه بیروت عربی به عربی استفاده کردیم و جای یک قسمت فارسی ترجمه کردیم. به هرحال ما همیشه جنبه شرعی استفاده از آثار خارج از کشور را رعایت می‌کردیم و هیچ‌وقت از آنها افست نگرفتیم.

این ناشر تاکید کرد: با وجود مراحل دشوار حروفچینی و تصحیح ما دوره 110 جلدی بحارالانوار، مجموعه 12 جلدی تفسیر ابوالفتح رازی و مجموعه 6 جلدی تفسیر صافی را منتشر کردیم و کتابفروشی‌مان مدام از مشتری پر و خالی می‌شد.

وی با بیان اینکه چند انبار بزرگ مخصوص بحارالانوار داشتند، افزود: محمدباقر بهبودی و علی‌اکبر غفاری کار تصحیح و تطبیق بحارالانوار را انجام می‌دادند. آیت‌الله خراسانی در نجف نیز چند جلدش را تصحیح کرد. آنها نسخه‌های چاپ سنگی دوره ناصرالدین شاه را با نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس تطبیق می‌دادند تا این مجموعه دایره‌المعارف عظیم شیعه به طور کامل منتشر شد.

قبض های پیش فروش کتاب برای سهیم شدن مشتری در مراحل چاپ

سید جلال کتابچی درباره مراحل بسته‌بندی و حمل کتاب‌ها از خاطرات خود گفت: آن زمان هنوز کارتن نبود. ما برای بسته‌بندی کتاب از صندوق‌های چوبی تخم‌مرغ استفاده می‌کردیم. قبل از آن هم کتاب‌ها را عدل‌بندی می‌کردیم که وزن هر عدل حدود 150 تا 200 کیلو می‌شد.

وی در ادامه درباره مطالبات مادی و بازگشت سرمایه انتشارات کتابچی گفت: ما قبض‌های پیش‌فروش داشتیم. از هر مشتری 10 تومان می‌گرفتیم تا در مراحل چاپ سهیم شود. جلد اول کتاب را بابت آن 10 تومان به او مجانی می‌دادیم تا دوباره قبض پیش‌فروش بخرد و جلد بعدی چاپ شود.

مدیر انتشارات اسلامیه بیان کرد: در مورد شهرستان‌ها با برات کار می‌کردیم؛ پروسه‌ای شبیه به چک امروزی، با درجه اطمینان کمتر.

وی درباره قیمت ارزان کتاب‌های این نشر تاکید کرد: هدف ما این بود که قیمت کتاب‌ها بالا نرود چون بیشتر مشتری‌های ما طلبه‌ها و دانشجویان بودند که وضعیت مادی مناسبی نداشتند. ایران از نظر فرهنگی طوری بود که فقط اقشار خاصی کتاب می‌خریدند و ما باید رعایت حال آنها را می‌کردیم.

عضویت در اتحادیه ناشران بر فعالیت ها تاثیر پررنگی نداشته است

سیدجلال کتابچی در ادامه نشست به عضویت در اتحادیه ناشران از ابتدای فعالیت‌شان اشاره کرد و اظهار داشت: این عضویت بی تاثیر نبوده ولی تاثیر پررنگی هم نداشت. اگر اتحادیه می‌توانست جلوی تکرار آثار و سرقت ادبی را بگیرد خیلی خوب بود.

سید محمدباقر کتابچی نیز درباره رقابت‌های ناسالم و فعالیت‌های موازی ناشران در حال حاضر گفت: وقتی کتاب‌های اصیل و شناخته شده به شکل نامناسب در کتاب‌سازی‌های بی‌کیفیت استفاده می‌شوند، اعتماد مشتری به کتاب خواندن کم می‌شود.

گفتنی است، اولین دوره از سلسله برنامه‌های «تاریخ شفاهی کتاب» از نیمه دوم سال 1393 به همت نصرالله حدادی در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد که حاصل اولین دوره از برگزاری این سلسله نشست‌ها در کتابی با عنوان «تاریخ شفاهی کتاب» در 560 صفحه، با شمارگان هزار نسخه و بهای 100 هزار تومان روانه بازار کتاب شد.